کتاب نفحات الازهار اثر فاخر آیت الله سید علی حسینی میلانی (مدظله العالی) می باشد که حاصل یک عمر تحقیق و پژوهش و دفاع ایشان از مکتب اهل بیت (علیهم السلام) است.
کتاب نفحات الازهار از جمله کتب احتجاجی است، به این معنا که مخاطبانشان ولایت امامان معصوم (علیهم السلام) را قبول نکرده و در امامت ایشان تردید دارند. جمعی از اینان، حتی فضائل روشن امامان معصوم (علیهم السلام) را انکار می‌کنند. و برخی دیگر، آنها را قبول دارند بدون این‌که به لوازم و نتایج آن پای‌بند باشند. لذا مؤلف محترم در آن، روایات یا نکاتی از شخصیت‌های مورد قبول مخاطبان خود نقل کرده و آنها را به الزام عقلی، به قبول نتایج ناشی از آن روایات یا نکات فرا خوانده است. در واقع، کتاب‌هایی همانند عبقات الانوار، به صحنه‌ی دادگاهی شباهت دارد، که در آن، با طرف مقابل، بحث و گفتگو می‌شود و به کلام او یا هم‌فکرانش استناد می‌گردد، گرچه سیاه‌رویانی باشند که آنها را موجّه و معتبر می‌دانند.
برای شناخت نفحات الازهار ابتدا باید با کتاب عبقات الانوار آشنا شد.
آشنایی با کتاب عبقات الانوار
در سده‌ی دوازدهم و سیزدهم هجری، یکی از مشاهیر اهل سنت هند، عبدالعزیز بن ولی الله دهلوی (25 ماه رمضان 1195- 7 شوال 1239)، کتابی به نام «تحفه ی اثناعشريه» نگاشت که در ضمن دوازده باب به ردّ و انکار عقاید شیعه پرداخت، از جمله باب پنجم تا هشتم که به ترتیب در باب الهیات، نبوت، امامت و معاد سخن می‌گوید. دانشوران شیعی، از همان زمان، به پاسخ‌گویی مطالب این کتاب پرداختند. بعضی تمام کتاب را هدف قرار داده، و برخی دیگر، پاره‌ای از ابواب را پاسخ گفتند.
شمار این کتاب‌ها بیش از 25 عنوان است که محقق طباطبایی در مقاله‌ی «موقف الشيعه من هجمات الخصوم» فهرستی از آنها را بر می‌شمارد.[ترجمه ی فارسی این مقاله در کتاب «کتاب و کتابخانه» اثر غلامرضا فدائی عراقی ( تهران ، مرکز مدارک فرهنگی، 1378) آمده است و هم چنین آقای محمد صحّتی سردرودی در مقاله‌ی « عبقات الانوار ، کاری کارستان » (مشعل جاوید، قم: دبیرخانه کتاب سال ولایت ، 1380ش، ص141ـ146) نیز فهرستی از آنها را آورده است.]
در میان این کتاب‌ها، عبقات الانوار اثر میر حامد حسین (1246- 1306)، یکی از آثاری است که در پاسخ باب هفتم تحفه ی اثنا عشریه(امامت)، تألیف شد. اهمیت این کتاب جاودانه آن‌چنان بود که نام و یاد مؤلف آن را برای همیشه در طول تاریخ و در دل‌های حق‌طلبان جاودانه ساخت؛ به گونه‌ای که با وجود دیگر تألیفات میرحامد حسین از یک‌سو، و دیگر کتاب‌هایی که در پاسخ باب هفتم تحفه ی اثناعشریه نوشته شده؛ تنها نام میرحامد حسین ـ آن هم با یادگار ماندگارش عبقات الانوار ـ پیوند استوار یافت و بر جای ماند.
باب هفتم از کتاب تحفه ی اثنا عشریه به دو بخش اصلی تقسیم شده که هریک از آن دو بخش ، به بخشهای فرعی کوچکتر تقسیم شده اند. علامه میرحامد حسین در پاسخ به هر یک از آن بخشهای فرعی، یک مجلّد مستقل نگاشت.
تفصیل این مجلّدات به شرح زیر است:
مجلد اول: حدیث غدیر « من کنتُ مولاه فهذا علیٌّ مولاه».
مجلد دوم: حدیث منزلت « أنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إلَّا أنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي».
مجلد سوم: حدیث ولایت « إنَّ عَلِيّاً مِنِّي وَ أنَا مِنْه و هو مولى كلّ مؤمن بعدي».
مجلد چهارم: حدیث طیر « اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأحَبِّ خَلْقِكَ إلَيْكَ يَأْكُلْ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّیِر».
مجلد پنجم: حدیث مدینة العلم « أنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا».
مجلد ششم: حدیث تشبیه «مَنْ أرَادَ أنْ يَنْظُرَ إلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ… فَلْيَنْظُرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ».
مجلد هفتم: حدیث مناصبه « مَنْ نَاصَبَ عَلِيّاً الخِلافة فَهُوَ كَافِر».
مجلد هشتم: حدیث نور « كنت أنا و علىّ نوراً بين يدى اللهَ عزّ و جل…».
مجلد نهم: حدیث رایت « لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ غَداً رَجُلًا يُحِبُّ اللهَ وَ رَسُولَه».
مجلد دهم: حدیث مع الحق « علىّ مع الحقّ و الحقّ مع على».
مجلد یازدهم: حدیث خاصف النعل « انّ منكم من يقاتل على تأويل القرآن كما قاتلت على تنزيله… و لکن خاصف النعل».[6]
مجلد دوازدهم: حدیث ثقلین «إنّی تاركٌ فيکم الثِقلين… کتاب الله و عترتی…».
مجلّد آیات ، شامل شش آیه ی :
1ـ « إنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا…» ( مائده/ 55 )
2ـ « إنَّما يُريدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْت…» ( احزاب/ 33 )
3ـ « قُلْ لا أسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أجْراً إلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى» (شوری/ 23 )
4ـ « فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ… فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا…» ( آل‌عمران/ 61 )
5ـ « إنَّما أنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هاد» ( رعد/ 7 )
6ـ « وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أولئِكَ الْمُقَرَّبُون» ( واقعه/10-11)
ویژگی‌های نگارشی کتاب «عبقات الانوار»
1ـ مهم‌ترین ویژگی کتاب، پای‌بندی به اصول و آداب مناظره و قوانین پژوهش مانند: حلم، متانت، امانت در نقل، استناد به مطالب مورد قبول مخالف، فراگیری همه جوانب به طور کامل، نشان دادن تحریفات و تصرّفات، نشان دادن تناقض‌های سخنان دهلوی، رجوع به شأن صدور احادیث، بررسی متون احادیث و… است.
2ـ ساختار ساده اما دقیق در بیان محتوا:
مطالب کتاب در دو بخش اصلی تقسیم شده که به شرح زیر می باشد:
الف ) بخش سند ، شامل:
ـ استقصای راویان حدیث ، به ترتیب: صحابه، تابعین، عالِمان تا اواخر قرن سیزدهم.
ـ توثیق افراد یاد شده، بر اساس منابع رجال و تراجم اهل تسنّن. مؤلف در این مرحله گاهی به مباحثی که در تضعیف آن شخصیت‌ها بیان شده، پاسخ می‌گوید، که برای این کار از دانش‌های: رجال، تراجم، کتاب‌شناسی و تاریخ بهره می‌گیرد.
ب ) بخش دلالت، شامل:
ـ اثبات دلالت حدیث بر امامت اهل‌بيت (علیهم السلام)
ـ پاسخ‌گویی به سخنان و شبهات دهلوی در مورد دلالت حدیث.
ـ پاسخ به تعارض احادیث دیگر با حدیث مورد نظر.
3ـ احاطه‌ی مؤلف بر منابع مختلف و گسترده ی علمی در عرصه ی امامت
گستره‌ی پژوهش میرحامد حسین، چنان است که گاهی اوقات، در برابر چند سطر دهلوی، ده‌ها صفحه سخن می‌گوید.
وی در این شیوه، از نقل قول‌های طولانی کمک می‌گیرد تا علاوه بر اشکال‌های فعلی ، شبهات مقدّر را نیز پاسخ گوید. این نقل قول‌های تخصّصی در لابه لای متن، گاه چنان به درازا می‌کشد که رشته‌ی بحث را از دست خواننده‌ی مبتدی بیرون می‌کشد. به عبارت دیگر، بازگشت از آن همه نقل قول به رشته‌ی اصلی بحث، گاه چنان دشوار می‌شود که فقط از عهده‌ی پژوهشگران بر می‌آيد.
افزون بر این مشکل باید نثر دشوار کتاب را که نثر فارسی هندی قرن سیزدهم است، و چاپ سنگی بودن آن که موجب می شود تا اصل کتاب فقط برای معدودی از محققان مفید واقع شود، را افزود. بدین روی، تلخیص این کتاب سترگ، طرح بعضی از بزرگان و مراجع، و آرزوی برخی دیگر، در طول سالهای متمادی بوده است.
آشنایی با کتاب نفحات الازهار
حضرت آیت الله حاج سیدعلی حسینی میلانی، برای حلّ مشکلات و تحقّق آرزوی دیرینه محققین و علاقه مندان این کتاب، مجموعه نفیس « نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار» را تألیف نمودند. در این کتاب از شیوه ای بدیع دربیان محتوای کتاب عبقات الانوار استفاده شده که عبارت است از :
1. تلخیص کتاب، به گونه‌ای که نقل قول‌های متعدّد، رشته‌ی اصلی بحث را تحت الشعاع قرار ندهد.
2. تبدیل زبان کتاب، از فارسی پیچیده‌ی قدیم به عربی روانِ معاصر. بدین ترتیب، شعاع بهره‌وری از این کتاب، گسترش یافته و برای تمام آشنایان به زبان عربی قابل استفاده شده است.
3. در بخش سند احادیث، قسمتی تحت عنوان « ملحق» در هر مجلّد آورده شده که در این قسمت، منابعی افزون بر آنچه در دسترس صاحب عبقات بوده و یا پس از ایشان تألیف و منتشر شده، بیان گردیده و مدارک دیگری برای احادیث ، ذکر شده است.
4. بیان مدارک مطالب نقل شده در عبقات بر اساس چاپهای رایج موجود در شیعه و اهل سنت .
5. چاپ زیبا و قابل استفاده برای همه‌ی طبقات مردم.
از طرف دیگر رعایت امانت علمی توسط نویسنده و پشتکار عظیم ایشان در این کار ارزشمند ، در خلال ده‌ها سال که تنها رهنوردان وادی تحقیق، با دشواری این کار آشنایند، سبب شد تا این کتاب، جای خود را در محافل و مجالس اهل علم و تحقیق بگشاید، به گونه‌ای که، بهره‌وری از این تلخیص در حدّی رسیده که گاهی بیش‌تر از اصل کتاب عبقات، قابل استفاده است.
گفتنی است کتاب «نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار» تألیف فقیه وارسته حضرت آیت الله حاج سیدعلی حسینی میلانی (مدظله العالی) در 20 جلد توسط نشر الحقایق به چاپ رسیده است و علاقه مندان می‌توانند از طریق
ارسال نام کتاب به سامانه پیامکی 10001414
و یا تماس با مرکز پخش به شماره 02537837320، این کتاب را تهیه کنند.
