نگارنده در صفحه 28 كتاب المرتضی می‌نويسد:
حاكم نيشابوری در شرح حال حكيم بن حزام می‌گويد: در اخبار متواتر آمده است كه فاطمه بنت اسد امير مؤمنان علی عليه السلام را درون كعبه به دنيا آورده است. حكيم بن حزام نيز در كعبه متولد شده است.
ابن ابی الحديد در شرح نهج البلاغه در اين باره می‌نويسد: درباره مكان ولادت علی عليه السلام اختلاف نظر وجود دارد؛ بسياری از شيعيان بر اين باورند كه او در كعبه متولد شده است. اما محدّثان چنين اعتقادی ندارند، بلكه معتقدند آن كسی كه در كعبه متولد شده حكيم بن حزام بن خويلد بن اسد بن عبد العزی بن قصی بوده است.
نقد ديدگاه نادرست
ما اين ديدگاه را با چند نكته بررسی و نقد می‌كنيم:
نخست آن كه سخن حاكم نيشابوری در شرح حال حكيم بن حزام چنين است:
«در اخبار متواتر آمده است كه فاطمه بنت اسد امير مؤمنان علی عليه السلام را در درون كعبه به دنيا آورده است».
در كتاب حاكم عبارت «حكيم بن حزام نيز در كعبه متولد شده است» در ادامه آن وجود ندارد. اين مسأله به راحتی و با مراجعه به المستدرك علی الصحيحين روشن می‌شود. (المستدرك علی الصحيحين: 3/ 483) شايد به همين دليل نويسنده منبعی را كه اين سخن از آن نقل شده، ذكر نكرده است.
البته حاكم نيشابوری، در شرح حال حكيم به سندی از «علی بن غنّام عامری» ولادت حكيم بن حزام در كعبه را نقل كرده است.
اما آن چه كه خود بدان معتقد است همان چيزی است كه به تواتر روايات آن تصريح نموده است.
اما درباره «علی بن غنّام عامری» كه قائل به ولادت حكيم بن حزام در كعبه است بايد بگوييم: در كتابهای رجالی، از او نام برده نشده، بلكه گفته شده است: كلمه «غنّام» تغيير يافته و تصحيف شده كلمه «عثام» است. اين فرد همان «ابوالحسن كلابی» متوفای سال 228 هجری است. اگر مسأله چنين باشد، اين راوی از مجهول بودن، خارج می‌شود، اما خبر او ارزشی ندارد. زيرا وی از رجال قرن سوم است و مشخص نيست كه اين خبر را از چه كسی نقل كرده است؟
دوم آن كه نويسنده اين خبر را از ابن ابی الحديد معتزلی و كتاب او شرح نهج البلاغه نقل كرده و اين نشان می‌دهد كه او و اثرش در نزد اين نويسنده معتبر است. زيرا او مدّعی التزام به استفاده از كتابهای معتبر است.
سوم آن كه هدف از ذكر گفتار ابن ابی الحديد پس از سخن حاكم نيشابوری و سكوت نويسنده در قبال آن، تنها تشكيك در صحّت چيزی است كه حاكم به آن تصريح نموده است.
اما مناسب بود سخن حاكم نيشابوری با كلام يكی از پيشوايان علم حديث مقايسه و رد شود، نه با سخن اديب و مورّخی كه در كتاب خود درست و نادرست را به هم آميخته است.
زادگاه علی عليه السلام و كتابهای شيعه
چهارم آن كه ادّعای ابن ابی الحديد درباره اعتقاد بيشتر شيعيان در مورد ولادت حضرت علی عليه السلام در كعبه، نادرست است. زيرا همه شيعيان -نه بسياری از آنها- اعتقاد دارند كه حضرت امير مؤمنان علی عليه السلام در كعبه، متولد شده است.
افزون بر اين، بسياری از دانشمندان سرشناس متقدّم و متأخر شيعه تصريح كردهاند كه اين فضيلت، يكی از ويژگی‌های منحصر به فرد امير مؤمنان علی عليه السلام است. برای نمونه می‌توان به منابع زير اشاره نمود:
– الارشاد في معرفة حجج اللَّه علی العباد: ج 1 ص 5 تأليف شيخ محمد بن محمد بن نعمان بغدادی، معروف به شيخ مفيد، متوفای سال 413.
– خصائص الائمة: ص 4، نگارش شريف رضی موسوی بغدادی، متوفای سال 406.
– شرح قصيدة السيد الحميری: ص 51، اثر شريف مرتضی موسوی بغدادی، متوفای سال 436.
– إعلام الوری بأعلام الهدی: ص 153، تأليف شيخ ابوعلی طبرسی صاحب مجمع البيان فی تفسير القرآن، متوفای سال 548.
– الخرائج و الجرائح: ج 2، ص 888، نوشته شيخ قطب الدين راوندی، متوفای سال 573.
– مناقب آل ابی طالب: ج 2، ص 175، تأليف شيخ ابن شهر آشوب سروی، متوفای سال 588.
– عمدة عيون صحاح الاخبار: ص 24، تأليف شيخ حافظ ابن بطريق حلی، متوفای سال 600.
– كشف الغمة في معرفة الائمة: ج 1، ص 59، تأليف شيخ وزير، بهاء الدين اربلی، متوفای سال 693.
– نهج الحق و كشف الصدق: ص 233، تأليف علامه حلّی، متوفای سال 726.
زادگاه علی عليه السلام و محدّثان اهل سنّت
ابن ابی الحديد معتزلی ادّعا كرد كه «محدّثان چنين اعتقادی ندارند». اما نادرستی اين سخن با كلام حاكم روشن می‌شود؛ چرا كه او در ميان اهل سنّت به امام المحدثين شهرت دارد.
از سوی ديگر، بسياری از محدّثان و مورّخان اهل سنّت نيز به ولادت امير مؤمنان علی عليه السلام در كعبه و تواتر روايت مربوط به آن، اذعان كردهاند، از جمله آنها شاه ولی الدين دهلوی، نگارنده كتاب ازالة الخفا است كه اين كتاب از منابع نويسنده المرتضی است.(ازالة الخفا عن سيره الخلفا: 4/ 406) گروه ديگری از علمای اهل سنّت نيز تصريح كردهاند كه اين فضيلت به امير مؤمنان علی عليه السلام اختصاص دارد. اينك نمونههايی از اين علما را می‌آوريم.
– حافظ ابوعبداللَّه گنجی شافعی (كشته شده به سال 658) در اين باره می‌نويسد:
«زمانی كه در بغداد، نزد حافظ ابوعبداللَّه محمد بن محمود نجار، به فراگيری احاديث مشغول بودم، وی برای من چنين روايت كرد: در نيشابور در محضر صفّار شاگردی می‌كردم كه اين روايت را برای تأييد به او عرضه داشتم:
عمهام عائشه، از ابن شيرازی، از حاكم ابوعبداللَّه محمد بن عبداللَّه حافظ نيشابوری اين گونه روايت كرد:
اميرالمؤمنين علی بن ابی طالب عليها السلام در شب جمعه سيزدهم رجب سال سی عام الفيل، در مكه و در بيت اللَّه الحرام، متولد شد.
هيچ كس قبل يا بعد از او در كعبه به دنيا نيامده است. اين ويژگی گرامی داشت وی و بيانگر شكوه مقام و جايگاه اوست. (كفاية الطالب فی مناقب علی ابن ابی‌طالب: 407)
گفتنی است كه حاكم نيشابوری، فرد شناخته شدهای است و حافظ ابن نجار بغدادی (متوفای 643) نيز از حافظان بزرگ و محدّثان نامدار اهل سنّت است. جايگاه او در ميان عالمان اهل سنّت با مراجعه به شرح حال وی، روشن خواهد شد. (سير اعلام النبلاء: 23/ 131)- شيخ الاسلام ابراهيم بن محمد جوينی حموينی (متوفای سال 730) درباره ولادت حضرت علی عليه السلام می‌نويسد:
گفتهاند كه به جز علی بن ابی طالب عليهما السلام، هيچ فرد ديگری در كعبه زاده نشده است. (فرائد السمطين: 1/ 426)- حافظ نور الدين بن صبّاغ مالكی (متوفای سال 855) نيز از تولّد حضرت علی عليه السلام سخن به ميان آورده و می‌گويد:
پيش از علی بن ابی طالب عليهما السلام، هيچ كس در بيت الحرام به دنيا نيامده. اين فضيلتی است كه خدای متعال ويژه او گردانده است تا شكوه جايگاه، بلندی مرتبه و بزرگی مقام او را اظهار نمايد. (الفصول المهمه فی معرفه الائمه: 30) – برخی از دانشمندان مورد وثوق اهل سنّت نيز اين عبارات را از قول ابن صبّاغ از كتاب الفصول المهمة نقل كردهاند كه از جمله آنان می‌توان حافظ نور الدين سمهودی (متوفای سال 911) در كتاب جواهر العقدين، برهان الدين حلبی (متوفای سال 1044) در انسان العيون و فقيه محدّث اديب شيخ محمد علی غروی اوردبادی در كتاب علی عليه السلام وليد الكعبة را نام برد.
– صفی الدين احمد بن فضل بن محمد باكثير حضرمی از دانشمندان به نام قرن يازدهم در اين باره می‌نويسد:
«علی عليه السلام در روز جمعه سيزدهم رجب سال 30 عام الفيل و بيست و سه سال- يا به روايت ديگر بيست و پنج سال- پيش از هجرت متولد شد. ولادت آن حضرت در كعبه مشرفه بود. او نخستين كسی است كه در آن مكان به دنيا آمده، بلكه معلوم نيست كسی جز او در آن مكان متولد شده باشد». (وسيلة المآل فی عد مناقب الآل: 282 نسخه خطی) – حافظ محمد بن معتمد خان بدخشانی حارثی از علمای سرشناس قرن دوازدهم در اين زمينه می‌گويد:
«هيچ كس پيش از حضرت علی عليه السلام يا پس از او در كعبه متولد نشده و اين فضيلتی است كه خداوند آن را ويژه او گردانده است».(مفتاح النجا فی مناقب آل العبا: 34 نسخه خطی)- محمد حبيب اللَّه شنقيطی (متوفای سال 1363) نيز در اين باره چنين می‌نويسد:
«و از مناقب حضرت علی عليه السلام آن است كه درون كعبه ولادت يافته و اين منقبت برای كسی جز او معلوم نشده است». (كفاية الطالب: 37)
بخشی از کتاب «نگاهی متفاوت به سیره حضرت علی علیه السلام»
