آيه مباهله و ديدگاه ابوحيّان

آيه مباهله و ديدگاه ابوحيّان
ابوحيّان در مورد آيه (نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَكُمْ وَنِساءَنا وَنِساءَكُمْ وَأَنْفُسَنا وَأَنْفُسَكُمْ) مى گويد:
يعنى هر يك از دو طرف، فرزندان، زنان و نفس خود را به مباهله دعوت كنيم.
روشن است كه مباهله بين مخاطب «بگو» در آيه و مناظره كنندگان بوده است و بنا به گفته شعبى، آيه اين گونه تفسير مى شود كه مراد از «فرزندان»، حسن و حسين عليهما السلام، منظور از «زنان» فاطمه عليها السلام و منظور از «أَنفُس»، على عليه السلام است.
روايت سعد بن ابى وقّاص كه در صحيح مسلم آمده نشان مى دهد كه مباهله، بين پيامبر و منكران آن حضرت صورت گرفته است. بر اساس اين روايت با نزول آيه (تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَكُمْ)پيامبر صلى الله عليه وآله، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام را فراخواند و فرمود:
اللهمّ هؤلاء أهلي;
خدايا! اينان اهل من هستند.
عدّه اى گفته اند: چون آيه (تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَكُمْ)به صورت جمع به كار رفته است; مى بايست پيامبر صلى الله عليه وآله به همراه مسلمانان در مباهله شركت مى كردند.
پيامبر، به هنگام درخواست مباهله، نزديكان خود را فراخواندند و اگر مسيحيان نجران، قصد مباهله مى كردند ايشان از مسلمانان مى خواستند تا با نزديكان خود او را همراهى كنند.
ابن قتيبه در اين باره مى گويد: مقصود از «أَنفُسَنا»، برادران است.
شاهد بر كلام او سخن خداوند: (وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ) است كه منظور از «أَنفُسَنا»، برادران است.
ابوسليمان دمشقى در اين مورد مى گويد: منظور از اين كلمه، مسلمانان هستند.
بنابر نقل على بن احمد نيشابورى، بعضى اين كلمه را به همسران و بعضى ديگر به خويشاوندان نزديك پيامبر تفسير كرده اند.
… ابوبكر رازى مى گويد: اين آيه نشان مى دهد كه امام حسن و امام حسين عليهما السلام، پسران رسول خدا صلى الله عليه وآله هستند.
ابواحمد بن علاّن مى گويد: امام حسن و امام حسين عليهما السلام، هنگام مباهله، مكلّف بودند; زيرا از شرايط صحّت مباهله اين است كه افراد مكلّف، پيامبر را همراهى كنند.
مفسّران به تفصيل، آيه مباهله پيامبر صلى الله عليه وآله با مسيحيان را نقل كرده اند. مضمون اين گفته ها چنين است:
پيامبر، آن ها را به مباهله دعوت كرد و به همراه حسن، حسين، فاطمه و على عليهم السلام، راهى محل مورد نظر شد.
آن ها از مباهله سرباز زدند و بر باقى ماندن بر دين خود و پرداخت جزيه رضايت دادند.
در اين رويارويى، علماى آنان اعلام نمودند: در صورت انجام مباهله گرفتار عذاب خواهند شد.
پيامبر صلى الله عليه وآله نيز به همين مطلب خبر دادند. خوددارى مسيحيان از مباهله در پى درك نبوت پيامبر، شاهدى مهم بر حقانيّت اوست.
زمخشرى مى گويد: اگر گفته شود… .1

1 . البحر المحيط: 2 / 479 و 480.