نگاهى كوتاه به شرح حال حكيم ترمذى

نگاهى كوتاه به شرح حال حكيم ترمذى
اينك ببينيم حكيم ترمذى كيست؟ و آرا و قضاوت هاى او چقدر ارزش دارند؟
حكيم ترمذى همان محمّد بن على بن حسن، معروف به حكيم ترمذى است. او محدّثى صوفى است. ابونعيم اصفهانى در حلية الأولياء، سلمى در طبقات الصوفيه و هم چنين ديگر مؤلّفان در كتاب هاى مربوط به شرح حال صوفيه اسم او را ذكر كرده اند. آنان گفته اند كه عالمان شهر «ترمذ» او را از شهر بيرون كردند و به كفر او شهادت دادند.
از اين رو حافظ ابن حجر عسقلانى در لسان الميزان از او اين گونه ياد كرده و مى گويد:
قاضى كمال الدين بن عديم صاحب كتاب تاريخ حلب در بخشى با عنوان «الملحة في الرد على أبي طلحة» نام او را آورده و درباره او چنين گفته است:
«حكيم ترمذى اهل حديث نبود و هيچ روايتى را نقل نكرده است. وى از هر گونه مهارت در علوم و فنون بى بهره بود، بلكه تنها بر اساس اشارات و روش هاى صوفيه و ادّعاى كشف حقايق و امور پيچيده سخن رانده است، تا آن جا كه از قاعده فقها بيرون رفته و به جهت آن مستحق طعن و تحقير گشته است; به گونه اى كه پيشوايان فقها و صوفيه بر او خرده گرفته، او را از دايره روش هاى مورد قبول، خارج دانسته و گفته اند: او چيزهايى را وارد شريعت نمود كه بدين سبب از جماعت مسلمانان فاصله گرفت، كتاب هاى افتضاح خود را از احاديث جعلى پر نمود و آن ها را مالامال از اخبارى كرد كه نه كسى روايت كرده و نه كسى شنيده است. وى در كتاب هايش تمام امور شرعى را كه معنايشان را درك نكرده، با دلايلى بسيار ضعيف و سست توجيه كرده است».
ابن حجر در ادامه مى گويد:
«به نظر من به جانم سوگند كه ابن عديم در اين باره مبالغه كرده است. اگر سخن او متضمّن نقل سخنان ائمه پيرامون انتقاد از ترمذى نمى بود، ديدگاه هاى او را ذكر نمى كردم».1
آرى، مشكل ما نيز دقيقاً همين است كه ذكر شد; چرا كه حكيم ترمذى، درباره اين حديث شريف بر اساس اشارات صوفيه و ادّعاى كشف حقايق و امور پيچيده سخن گفته و ادّعا كرده كه اين حديث از احاديثى است كه قلب ها آن ها را انكار مى كنند!!

1 . لسان الميزان: 5 / 308 و 309.