2 . پيامبر درخواست اجر نكرد
به راستى پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله از جانب خداى سبحان در برابر تبليغ و رسالت خويش هيچ گونه پاداشى از مردم درخواست نكرد و همانا اجر و پاداش او بر خدا بود; آن سان پيامبران پيشين نيز همين گونه بودند. حضرت نوح على نبينا وآله وعليه السلام به قوم خود چنين گفت:
(إِنّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمينٌ * فَاتَّقُوا اللّهَ وَأَطيعُونِ * وَما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلى رَبِّ الْعالَمينَ);1
به راستى من براى شما پيامبرى امين هستم. پس تقواى خدا پيشه كنيد و از من اطاعت نماييد. من براى اين دعوت، هيچ پاداشى نمى خواهم; پاداش من تنها بر پروردگار جهانيان است.
هود پيامبر على نبينا وآله وعليه السلام نيز مى گويد:
(يا قَوْمِ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلَى الَّذي فَطَرَني أَ فَلا تَعْقِلُونَ);2
اى قوم من! من براى رسالت خويش از شما پاداشى نمى خواهم; پاداش من، تنها بر كسى است كه مرا آفريد، آيا نمى انديشيد؟!
صالح پيامبر على نبينا وآله وعليه السلام نيز به قوم خود چنين مى گويد:
(إِنّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمينٌ * فَاتَّقُوا اللّهَ وَأَطيعُونِ * وَما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلى رَبِّ الْعالَمينَ);3
به راستى من براى شما پيامبرى امين هستم. پس تقواى خدا پيشه كنيد و از من اطاعت كنيد. من براى اين دعوت، هيچ پاداشى نمى خواهم; پاداش من تنها بر پروردگار جهانيان است.
با توجه به اين آيات، برخى از دانشمندان اهل سنّت پافشارى كرده اند كه استثنا موجود در اين آيات استثناء منقطع است و برخى ديگر مانند زمخشرى و گروهى ديگر، جايز دانسته اند كه استثناء هم مى تواند متصل و هم منقطع باشد.
از سوى ديگر، پيامبر ما نيز همين گونه بودند كه در ازاى تبليغ رسالت خويش از مردم اجر و پاداش درخواست نكردند; آن سان كه در آيات متعددى به اين مطلب اشاره شده است. آن جا كه مى فرمايد:
(قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر وَما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفينَ * إِنْ هُوَ إِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ);4
بگو: در برابر اين رسالت پاداشى از شما نمى خواهم و من از متكلفان نيستم (و بيهوده سخن نمى گويم). اين، فقط يادآورى براى جهانيان است.
در آيه اى ديگر مى خوانيم:
(قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْر فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلَى اللّهِ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْء شَهيدٌ);5
بگو: هر پاداشى از شما خواسته ام براى خود شماست; پاداش من فقط بر خداوند است و او بر همه چيز گواه است.
در آيه ديگرى نيز آمده است:
(قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِلاّ مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى رَبِّهِ سَبيلاً);6
بگو: من براى رسالت خويش از شما هيچ پاداشى نمى خواهم; مگر كسى كه بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزيند.
شبهه اى كه درباره اين آيات مطرح است، همان استثناء است كه مفسّران از شيعه و اهل سنّت به كيفيت هاى بسيارى از آن پاسخ داده اند; ولى در دو تفسير خازن و خطيب شربينى به دو وجه از آن پاسخ داده شده است; لكن اگر اين آيات با دقت بررسى گردد، روشن مى شود كه آيه هايى كه درباره پيامبر ما صلى اللّه عليه وآله آمده بر چهار گونه است:
1 . آياتى كه به عدم درخواست اجر مربوط مى شود;
2 . آياتى كه شامل درخواست اجر مى شود، ولى با واژه «لكم».
3 . آياتى كه شامل عدم درخواست اجر مى شود و از طرفى درخواست «گزينش راهى به سوى خدا» از روى اختيار مى شود.
4 . آياتى كه شامل درخواست اجر است و آن همان مودّت و مهرورزى به خويشاوندان است.
اكنون مى پرسيم: به راستى اى انسان هاى منصف! چه تنافى ميان اين آيه ها وجود دارد؟
پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله در قبال تبليغ رسالت خويش از مردم اجر و پاداشى درخواست نكرد و فقط به آن ها فرمود: «در اين باره راهى به سوى خدا برگزينيد» و آن «وظيفه شماست» و اين وظيفه جز با مودّت و مهرورزى به اهل بيت عليهم السلام محقق نمى شود; از اين رو در روايتى از اهل بيت عليهم السلام آمده است كه فرمودند:
نحن السبيل;7
ما همان راه برگزيده شده هستيم.
آرى، آنان همان راه ها به سوى خدا هستند; به ويژه «آن گاه كه دنيا را هرج و مرج فرا گيرد، فتنه ها آشكار شوند و راه ها بسته شود»8 در اين هنگام اهل بيت عليهم السلام همان راه هستند.
معناى آيه كريمه در قرآن كريم همين است كه گفتيم و لازمه هاى اين دليل بر كسى مخفى نيست. پس اى پژوهش گر حقايق! خوب اين مطلب را بگير و غنيمت بشمار و «با حكمت و موعظه نيكو به سوى راه پروردگارت فرا خوان و با آنان به نيكوترين روش استدلال و مناظره كن…»9 و خداوند براى ما كافى است و او بهترين وكيل و حامى ماست.
1 . سوره شعراء: آيه 107 ـ 109.
2 . سوره هود: آيه 51.
3 . سوره شعراء: آيه هاى 143 ـ 145.
4 . سوره ص: آيه هاى 86 و 87 .
5 . سوره سبأ: آيه 47.
6 . سوره فرقان: آيه 57.
7 . ينابيع المودة: 22 به نقل از فرائد السمطين.
8 . مجمع الزوائد: 9 / 165.
9 . سوره نحل: آيه 125.