نگرشى بر اين ديدگاه ها

نگرشى بر اين ديدگاه ها
در مورد ديدگاه نخست بايد گفت كه حديث مذكور هيچ دلالتى بر اين ديدگاه ندارد.
البته حديثِ «اصحاب من هم چون ستارگانند پس به هر كدام اقتدا كنيد هدايت مى شويد» بر اين ديدگاه دلالت مى كند، اما اين حديث، ساختگى و باطل است.1
در مورد ديدگاه هاى سوم و چهارم بايد گفت كه صحّت آن ها به وجود دليل قاطع مبنى بر اختصاص وجوب تبعيت از خلفاى چهارگانه بستگى دارد؛ خواه حجّيت سخنان تك تك آنان مدّنظر باشد و خواه حجّيت اجماع آنان… در صورتى كه دو دليل مذكور، يعنى حديث «خلافت پس از من، سى سال خواهد بود» و اين ديدگاه كه «عرف، تبعيت از سنّت را به ائمه چهارگانه تخصيص داده است؛ به گونه اى كه اين امر به منزله علم نسبت به ائمه چهارگانه محسوب مى شود»، هيچ كدام نشانه اختصاص تبعيت به خلفاى چهارگانه نيست تا به وسيله آن بتوان دلالت بر عموم خلفا را رد كرد. از اين روست كه غزالى مى گويد:
«برخى معتقدند كه مكتب اصحاب، حجّت مطلق است و اما برخى ديگر در صورتى مكتب اصحاب را حجّت مى دانند كه با قياس در تضاد باشد. عده اى بر اين باورند كه سخن ابوبكر و عمر، حجّت است به ويژه آن كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرموده است: «به دو نفرى كه بعد از من مى آيند؛ ابوبكر و عمر اقتدا كنيد». در اين ميان عده اى نيز معتقدند كه اجماع خلفاى راشدين، حجّيت دارد.
اما از نظر ما تمامى اين ديدگاه ها باطل است…».2
اكنون بايد در مورد دلالت اين حديث بر وجوب تبعيت از سنّت تك تك خلفاى راشدين بعد از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله سخن گفت.
اما اين خلفا كيستند؟
و معناى اين سخن چيست؟!
در ادامه به اين دو پرسش پاسخ خواهيم گفت.

1 . اين روايت را در يكى از اين سلسله پژوهش هاى اعتقادى، به طور جداگانه بررسى كرده ايم.
2 . المستصفى فى علم الأصول: 1 / 260 و 261.