عثمان و افزايش تعداد اذان در روز جمعه
مورد دوم، اذانى است كه عثمان در زمان خود، در اذان روز جمعه افزود.
سائب بن يزيد مى گويد:
«در عهد رسول خدا صلى اللّه عليه وآله، ابوبكر و عمر هنگامى كه امام براى اقامه نماز جمعه بيرون مى آمد، اذان گفته مى شد، اما عثمان در دوران خلافت خود، سوّمين اذان را در الزّوراء (منطقه اى در بازار مدينه) افزود و آن را مرسوم كرد».
در جاى ديگرى آمده است:
«در عهد خلافت عثمان، تعداد مسلمانان افزايش يافت، از اين رو عثمان دستور داد تا در روز جمعه اذان سوم را نيز سر دهند. به همين جهت در الزّوراء اذان سوّم سر داده شد و اين رسم در ميان مردم رسوخ يافت».1
شارحان بخارى تصريح كرده اند كه عثمان اين اذان را در روز جمعه افزود2 و ماوردى و قرطبى نيز تصريح كرده اند كه اذانى كه عثمان افزوده، «بدعت» و نوآورى در دين است.3
ابن عربى در شرح صحيح ترمذى مى نويسد:
«اذان، نخستين برنامه اسلامى است كه به صورت گسترده تغيير يافت و پرداختن به آن از موضوع بحث ما خارج است… خداوند متعال دين ما را تغيير نمى دهد و نعمت هايى را كه به ما بخشيده است، باز پس نمى گيرد».4
مباركفورى در شرح خود در توضيح اين پديده مى نويسد:
«در عهد پيامبر صلى اللّه عليه وآله، ابوبكر و عمر، دو اذان وجود داشت: يكى هنگام خروج امام و نشستن وى بر منبر و ديگرى در هنگام اقامه نماز. پس در عهد اينان فقط دو اذان وجود داشت و اذان سوّمى در كار نبود. مقصود از دو اذان، دو چيز است: اذان حقيقى و اقامه».5
1 . صحيح بخارى: 1 / 309 كتاب الجمعة، باب الاذان يوم الجمعة، شماره 870 ، سنن ترمذى: 2 / 50، كتاب الجمعة، باب ما جاء فى أذان الجمعة، شماره 516.
2 . الكواكب الدرارى: 6 / 27، عمدة القارى: 6 / 210، إرشاد السارى: 2 / 585.
3 . تفسير قرطبى: 18 / 100.
4 . عارضة الأحوذى: 2 / 305.
5 . تحفة الأحوذى: 3 / 39.