عنصرهاى نيكان
وَعَناصِرَ الأبْرارِ;
و (سلام بر شما) اى عنصرهاى نيكان.
ائمّه عليهم السلام عنصرهاى نيكان هستند. واژه «عناصر» جمع عنصر است. مى گويند: عنصر فلانى، عنصر باارزش و پاكى است; يعنى اصل پاك و پاكيزه دارد، صحيح النسب است و نسب او آلودگى ندارد.
واژه «ابرار» نيز جمع برّ است. بَرّ به فتح «باء» به معناى آدم خوب است و بِرّ به كسر «باء» يعنى خوبى. «زيد آدم خوبى است»; يعنى داراى صفات خوب است. خوبى هاى اين آدم از كجاست؟ از كجا گرفته شده؟ سرچشمه آن ائمّه عليهم السلام است كه عناصر ابرار هستند.
در كتاب هاى لغت واژه «عنصر» را به «اصل» معنا كرده اند و گفته اند: «اصل الشيء عنصره، عنصر الشيء أصله».1
در اين زمينه معنايى به ذهن مى رسد كه براى آن از لغت شاهد بايد آورد. به نظر مى رسد، «عنصر» به معناى زبده، خلاصه و مايه نيز باشد. بنابراين معنا و با مسامحه در تعبير، ائمّه عليهم السلام خلاصه، چكيده و عصاره ابرار هستند.
ولى دقيق تر از اين ها، به ذهن مى رسد ـ و البته بايد درباره آن بيشتر تحقيق كرد ـ كه بگوييم: هم چنان كه در اثر پيشرفت علم مقدار كثيرى از شكر يا نمك را در يك قرص مى گنجانند و به آن به اصطلاح عربى «مُرَكَّز» گويند. اگر «عناصر الأبرار» را اين گونه هم معنا كنيم، صحيح است.
امّا اگر از آن خصوصيات بگذريم و عنصر را به معناى اصل بگيريم; يعنى ائمّه عليهم السلام اصول ابرار از حيث خوب بودنشان هستند. پس همه خوبى هاى نيكان از ائمّه است، همان گونه كه روايات هم بيان گر همين معنا هستند، از جمله اين كه فرموده اند:
نحن أصل كلّ خير ومن فروعنا كلّ بر;2
ما اصل هر چيزى هستيم و هر نيكى و نيكويى ناشى از ماست.
اجمالاً: ائمّه عليهم السلام اصل و ريشه همه خوبى ها هستند; يعنى اگر در ايشان ژرف بنگريم، به راستى خواهيم يافت كه همه خوبى ها از اهل بيت آغاز مى شود و به ايشان منتهى مى شود.
1. ر.ك: لسان العرب: 4 / 611، تاج العروس: 7 / 271.
2. روضة الكافى: 242، باب ائمه عليهم السلام اصل تمام خيرها هستند، حديث 336.