واژه «ثقل» از نظر لغوى

واژه «ثقل» از نظر لغوى
اين حديث شريف، به «حديث ثَقَليْن» مشهور است. واژه ثَقَلَيْن تثنيه «ثَقَل» است، و كلمه ثَقَل در لغت به معناى متاعى است كه مسافر با خود حمل مى كند.
البتّه عدّه اى از محدّثان و لغويان، اين كلمه را «ثِقْلَيْن» ـ يعنى به كسر ثاء و سكون قاف ـ قرائت كرده اند، كه در اين صورت تثنيه «ثِقْل» خواهد بود، و ثِقْل در لغت به معناى بار سنگين و گنج آمده است.
ولى به نظر مى رسد كلمه «ثقلين» در اين حديث شريف، به فتح ثاء و قاف باشد.
فيروزآبادى در كتاب القاموس المحيط مى نويسد:
ثَقَل (به حركت قاف) به معناى متاع و كالاى مسافر و نيز هر چيز نفيسى را كه پنهان و محفوظش مى دارند مى باشد; و حديثى كه از پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله نقل شده است كه فرمود: «إِنِّي تارِكٌ فِيْكُمُ الثَّقَلَيْنِ: كِتابَ اللّهِ وَعِتْرَتِي» از همين لغت است.(1)
اين كه ما ضبط نخست را بر ضبط دوم ترجيح داديم به اين جهت است كه تناسب ضبط نخست (ثَقَلَيْن) با موقعيّتى كه اين حديث شريف از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله صادر گرديده بيشتر است; چرا كه مسافرى كه از شهرى به شهر ديگرى كوچ مى كند ـ به خصوص كه هرگز قصد بازگشت به آن شهر را نداشته باشد ـ اسباب و اثاثيه زندگى خود را مى برد، و از آن جا كه حمل و نقل در آن زمان به سختى و مشقّت انجام مى گرفت و انسان نمى توانست تمام لوازم و اثاثيه زندگى را از جايى به جايى ببرد، ناگزير در هنگام كوچ، به برداشتن گران بهاترين و نفيس ترين دارايى خود اكتفا مى كرد.
رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در حديث ثقلين مى فرمايد:
إنّي قد دعيت فأجبت.
به راستى كه من فرا خوانده شده ام و به اين فراخوانى پاسخ گفته ام.
در نقل ديگرى آمده است كه فرمود:
يوشك أن اُدعي فاُجيب.
نزديك است كه فرا خوانده شده و به آن پاسخ مثبت دهم.
آن حضرت با اين سخنان، از نزديكى رحلت جانگدازش خبر مى دهد; از اين رو فرمود:
وإنّي تاركٌ.
همانا باقى گذاردم.
آرى، قرار گرفتن آن حضرت در موقعيّت سفر آخرت، اقتضا مى كند كه عزيزترين و گران بهاترين اشياى خود را كه قرآن و عترت است با خود ببرد; ولى به مقتضاى رأفت و لطفى كه بر امّت دارد، و از آن جايى كه بر ماندگارى اين دين حرص مىورزد، اين گران بهاترين اشياى خود را كه در طول حيات پربركتش، نهايت اعتنا و توجّه به آن ها داشت، در بين امّت باقى گذاشت. بنا بر اين آن چه را كه به جهت مسافرت بايد از اين دار فانى با خود ببرد، به جهت رأفت و محبّت بى دريغى كه به امّت دارد در بين آن ها باقى گذارده و مى فرمايد:
إنّي تارك فيكم الثَّقَلَيْن: كتاب اللّه وعترتي أهل بيتي.
من دو چيز گران بها در بين شما مى گذارم: كتاب خدا و عترت و خاندانم.
آن گاه حضرتش اين گونه توصيه مى فرمايد:
ما إن تمسّكتم بهما لن تضلّوا.
مادامى كه به آن ها تمسّك كنيد، هرگز گمراه نخواهيد شد.
از اين رو غرض اين است كه دو گوهر نفيس و گران بها در ميان امّت باقى بماند تا امّت پس از آن حضرت گمراه نشوند.
پس با توجّه به قراين و تناسب هاى موجود در حديث واژه «ثَقَلين» بر «ثِقْلَين» ترجيح دارد.

(1) القاموس المحيط: 3 / 468، ماده «ثقل».