بررسى واژگان ديگر

بررسى واژگان ديگر
همچنان كه ملاحظه نموديد، در نقل نخست اين گونه آمده است كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
ما إنْ أَخَذْتُمْ بِهِما لَنْ تضلّوا.
و بنا بر نقل دوم آن حضرت فرمود:
ما إنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لن تضلّوا.
اين دو متن در كتاب هاى ديگرى نيز غير از تِرمذى موجود است.
با توجه به تحقيقى كه انجام شده است، عبارت «ما إنْ أَخَذْتُمْ» و يا عبارتى كه مشتمل بر واژه «اَخْذ» باشد در مدارك زير آمده است:
مسند احمد بن حنبل، مسند ابن راهويه، طبقات ابن سعد، صحيح تِرمذى، مسند ابى يَعْلى، المعجم الكبير طبرانى، مصابيح السنّه بغوى، جامع الاصول ابن اثير و مصادر ديگر.(1)
و واژه «تمسّك» در مسند عبد بن حميد، تفسير الدرّ المنثور، الجامع الصغير و احياء المَيْت موجود است.(2)
با مراجعه به كتاب هاى لغت درمى يابيم كه منظور از واژه «اَخْذ» و يا كلمه «تمسّك» در چنين مواردى، تبعيّت و پيروى است. علاوه بر آن كلمه «الإتّباع» نيز كه در متن روايات ابن ابى شيبه در كتاب المصنَّف آمده است، به معناى همان «تبعيّت و پيروى» است.(3)
در ادامه نقل واژگان حديث ثقلين، با نقل ديگرى رو به رو مى شويم و آن وجود واژه «الإعتصام» به جاى واژه «الأخْذ» و «التمسّك» است. خطيب بغدادى اين حديث را اين گونه نقل مى كند كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
إنّي تركت فيكم ما لن تضلّوا بعدي إن اعتصمتم به: كتاب اللّه وعترتي.(4)
من در بين شما چيزى را باقى گذاردم كه اگر پس از من به آن تمسّك كرديد، هرگز گمراه نخواهيد شد: كتاب خدا و خاندانم.
واژه «اعتصام» در قرآن، حديث، لغت عربى و استعمالات فصيح همان معناى تمسّك است.(5)
شاهد بر اين كه «اعتصام» در قرآن و حديث به معناى «تمسّك» است، روايتى است كه در كتاب هاى شيعه و سنّى آمده است كه امام صادق عليه السلام در تفسير آيه مباركه اى كه مى فرمايد:
(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا).(6)
همگى به ريسمان خدا تمسّك كرده و پراكنده نشويد;
فرمود:
نَحْنُ حَبْلُ اللّهِ.
ما همان ريسمان خداوند هستيم.
اين تفسير امام صادق عليه السلام در منابع اهل تسنّن; از جمله تفسير ثعلبى و الصواعق المحرقه آمده است(7) و آن گاه كه به التفسير الكبير فخر رازى در ذيل اين آيه مباركه، و نيز به تفسير الخازن و تفاسير ديگر مراجعه كنيم، مشاهده خواهيم كرد كه آنان در هنگام تفسير اين آيه، حديث ثقلين را متذكّر مى شوند.(8)
البته حاكم نيشابورى نيز در المستدرك به سندى صحيح همين گونه نقل كرده است.(9)
بنا بر اين، «اعتصام» همان «تمسّك»، و «تمسّك» به معناى «اتّباع و پيروى» است، و با وجوب تبعيّت و پيروى كه مفاد «حديث ثقلين» است، بدون هيچ تأمّل و نزاعى امامت و خلافت ثابت خواهد شد; در نتيجه على و اهل بيت عليهم السلام خلفاى رسول خدا صلى اللّه عليه وآله بعد از آن حضرت مى باشند.

(1) مسند احمد: 3 / 59، مسند ابن راهويه، به نقل از المطالب العاليه ابن حجر عسقلانى: حديث 1873، الطبقات الكبرى: 2 / 194، صحيح تِرمذى: 6 / 124، حديث 3786، مسند ابى يعلى: 2 / 376، حديث 1140، المعجم الكبير: 3 / 62 و 63، حديث 2678 و 2680، مصابيح السنّه: 4 / 189، حديث 4815، جامع الاُصول: 1 / 277، حديث 65.
(2) منتخب مسند عبد بن حميد: 114، حديث 265، الدرّ المنثور: 2 / 285، احياء الميت: 36، حديث 7.
(3) المصنّف: 10 / 505، حديث 10127.
(4) كنز العمّال: 1 / 187، حديث 951.
(5) الصحاح: 4 / 1608، ماده «مسك»، لسان العرب: 10 / 488، ماده «مسك».
(6) سوره آل عمران: آيه 103.
(7) الصّواعق المحرقه: 233، شواهد التنزيل: 1 / 169 و 170.
(8) تفسير الكبير: 8 / 173، تفسير الخازن: 1 / 277.
(9) المستدرك: 3 / 110.