دو يادآورى مهم
در اين جا تذكر دو نكته مهم ضرورى است:
نخست آن كه فخر رازى بعد از آوردن دليل ها و حجّت هاى زياد بر لزوم دوستى اهل بيت عليهم السلام و پيروى و احترام آن ها و ناروا دانستن كينهورزى و دشمنى با آن ها، فهميده است كه اين مطالب با امامت ابوبكر و عمر و بزرگداشت تمامى صحابه، به خاطر اعمالى كه آن ها نسبت به اهل بيت عليهم السلام روا داشته اند منافات و تناقض دارد; از اين رو تلاش كرده است كه آن را جبران نمايد و گفته است: «در آيه (إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى) مقام و رتبه بزرگى براى صحابه پيامبر ثابت مى شود; زيرا خداوند فرموده است:
(السّابِقُونَ السّابِقُونَ * أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ);1
آنان كه پيشى گرفتند، همانان نزديك و مقرّب هستند.
پس هر كس از خداوند اطاعت كند نزد خداوند مقرّب و نزديك تر است و شامل معناى آيه مودّت مى شود.
فخر رازى بعد از اين بيان، چنين نتيجه مى گيرد و مى گويد:
آيه به لزوم دوستى خاندان پيامبر و دوستى اصحاب او دلالت دارد و اين رتبه بزرگ فقط بنابر نظر اصحاب ما اهل سنّت و جماعت كه محبّت و دوستى بين خاندان پيامبر و اصحاب او را جمع كرده اند، صحيح و درست مى باشد.
آن گاه فخر رازى به سخن يكى از گويندگان اشاره مى كند و مى گويد: از گوينده اى شنيدم كه مى گفت: پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
مثل أهل بيتي كمثل سفنية نوح من رَكِبَ فيها نجا;
مثل اهل بيت من مانند كشتى نوح است، هر كس در آن سوار شود نجات پيدا مى كند.
پيامبر در سخن ديگرى:
أصحابي كالنجوم بأيّهم اقتديتم اهتديتم;
اصحاب من مانند ستارگان هستند، از هر كدام پيروى نماييد، هدايت مى شويد.
ما هم اكنون در درياى تكليف قرار داريم و امواج شبهه ها و فتنه ها به ما برخورد مى نمايد و هر كس در اين دريا باشد به دو چيز احتياج دارد:
1 . كشتى بى عيب و نقص از هر گونه رخنه اى.
2 . ستارگان نورانى و آشكار.
هر گاه كسى به آن كشتى سوار شود و نگاهش بر آن ستارگان بيفتد، اميد سلامتى وى بيشتر است.
پس همين طور است كه هم كيشان ما به كشتى دوستى خاندان محمّد سوار شدند و چشمانشان را بر ستارگان صحابه قرار دادند و اميدوارند كه خداوند امنيت و سلامتى دنيا و آخرت را براى ايشان رقم بزند.2
گفتنى است كه نيشابورى نيز همين عبارت فخر رازى را آورده و گفته است: يكى از گويندگان گويد: پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود:
مثل أهل بيتي كمثل سفينة نوح من ركب فيها نجا ومن تخلف عنها غرق;
مثل اهل بيت من مانند كشتى نوح است هر كس در آن سوار شود نجات مى يابد و هر كس تخلّف كند، غرق خواهد شد.
پيامبر در سخن ديگرى فرمود:
أصحابي كالنجوم بأيّهم اقتديتم اهتديتم;
اصحاب من همانند ستارگان هستند به هر كدام كه اقتدا كنيد هدايت خواهيد شد.
اينك ما بر كشتى محبّت آل محمّد عليهم السلام سوار مى شويم و به ستارگان درخشان ـ كه همان آثار اصحاب است ـ مى نگريم تا از درياى تكليف و تاريكى نادانى و امواج شبهه ها و گمراهى ها نجات يابيم.3
آلوسى نيز عبارت رازى را آورده و آن را حكيمانه دانسته است و بعد درباره لزوم محبت و دوستى اهل بيت عليهم السلام و پيروى از آنان و حرمت دشمنى و كينه و مخالفتشان، گفته است:
«با همه اين توصيفات (پيرامون اهل بيت عليهم السلام) آن چه را بزرگان اهل سنّت درباره صحابه پيامبر اعتقاد دارند كاملاً درست مى دانيم و دوستى اصحاب را واجب روشنى مى شماريم; زيرا شارع آن را واجب و لازم دانسته و دليل هاى روشنى بر آن برپا شده است و از ظرافت هاى حكيمانه، همان سخنى است كه امام رازى از بعضى گويندگان نقل كرده است… .4
1 . سوره واقعه: آيه 10 و 11.
2 . تفسير رازى: 27 / 166.
3 . تفسير نيشابورى: چاپ شده در حاشيه تفسير طبرى: 25 / 35.
4 . روح المعانى: 24 / 32.