بررسى و ردّ ديگر نظريات
در برابر نظريه مورد قبول، نظريات ديگرى نيز آمده، كه مودّت را در آن بزرگواران منحصر مى كند:
1 . معناى (القربى) نزديكى و خويشاوندى بين پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله و قريش است كه موجب قرابت مى شود. از اين روست كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
إلاّ أن تصلوا ما بيني وبينكم من القرابة;
مگر اين كه بين من و خويشانم همواره دوستى را حفظ كنيد.
2 . منظور از «قربى» نزديكى و ارتباط با خداوند است. پس در واقع معناى آيه اين گونه مى شود: مگر اين كه با كارهاى شايسته به خداوند مهرورزى نماييد.
3 . منظور از «قربى» خويشان و نزديكان مى باشد; ولى نه خويشان پيامبر بلكه با كسانى از خويشان خود مهرورزى داشته باشيد كه با شما ارتباط و دوستى دارند.
4 . آيه مودّت به آيه (قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْر فَهُوَ لَكُمْ);1 «(اى پيامبر!) بگو: هر آن چه از شما مزد و اجر خواستم پس براى شماست» نسخ شده و حكم آن از بين رفته است.
نظريه چهارم را همه دانشمندان رد كرده اند، تا جايى كه برخى از علما بر زشتى آن به روشنى سخن رانده اند. البته ما بيان كرديم كه بين دو آيه هيچ منافاتى نيست، بلكه يكى از آن دو آيه تأكيدى بر آيه ديگر است.
امّا نظريه سوم، شايسته بحث و بررسى نيست; چرا كه هيچ گونه دليلى ندارد و ارزش بحث ندارد، به همين جهت صاحبان تفسير به آن نپرداخته اند.
نظريه دوم كه منظور از «قربى» تقرّب و نزديكى به خداوند است; از حسن بصرى نقل شده است2 و از ظهور گفتار عينى حنفى معلوم مى شود كه آن را پذيرفته است3 و ابن حجر عسقلانى در كتاب فتح البارى به روايت احمد از مجاهد از ابن عباس به آن استدلال نموده است، كه پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود:
(قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا) على ما جئتكم به من البيّنات والهدى إلاّ أن تقرّبوا إلى اللّه بطاعته;
«بگو: هيچ گونه اجر و مزدى» براى هدايت و خواندن آيات الهى «نمى خواهم» مگر اين كه با فرمان بردارى از خداوند به او نزديك شويد.
ولى ابن حجر گفته است: در سند اين روايت، ضعف و سستى است.4
اين نظريه نيز به طور كامل مردود است; زيرا از طرفى بر خلاف معناى متبادر از آيه مى باشد و از طرف ديگر، با روايات صريح مخالفت دارد و نيز با ذوق سالم و صحيح ناسازگار است.
1 . سوره سبأ: آيه 47.
2 . تفسير رازى: 27 / 165، فتح البارى: 8 / 458 و ديگر منابع.
3 . عمدة القارى: 19 / 157.
4 . فتح البارى شرح صحيح بخارى: 8 / 458.