جايگاه شاهدان مسئله فدك
همگامى و همراهى على عليه السلام با حق
از جمله احاديث قطعى كه درباره امير مؤمنان على عليه السلام نقل شده اين حديث است كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرموده است:
علي مع الحق والحق مع علي… .
على با حق است و حق با على است.
اين حديث از روايات قطعى است كه بيش از بيست تن از صحابه آن را روايت كرده اند، از جمله:
امير مؤمنان على عليه السلام، ابوبكر، ابوذر، عمّار، عبداللّه بن عبّاس، ابو سعيد خُدرى، سلمان، ابو ايّوب انصارى، جابر بن عبداللّه، سعد بن ابى وَقّاص، عايشه، اُمّ سَلَمه و… .
اين حديث را بيش از يكصد نفر از حافظان، عالمان و محدّثان اهل تسنن آورده اند كه برخى از نامداران و موثّقين آن ها در نظر اهل تسنّن عبارتند از:
1 ـ تِرمذى با سند خود از امير مؤمنان على عليه السلام اين گونه نقل مى كند كه على عليه السلام مى فرمايد: رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در سخنى فرمود:
رحم اللّه عليّاً، اللهمّ أدر الحق معه حيث دار.
رحمت خداوند بر على باد، خداوندا! حق را بر گرد على قرار ده هر جا كه هست(1).
2 ـ حاكم نيشابورى اين حديث را با سند خود روايت نموده است. وى پس از نقل آن مى گويد:
اين حديث با شرط مسلم صحيح است ولى مسلم و بُخارى آن را نقل نكرده اند(2).
همچنين با سند خود نقل مى كند كه عمره دختر عبدالرحمان مى گويد:
هنگامى كه على عليه السلام قصد عزيمت به بصره را داشت به منزل اُمّ سَلَمه، همسر پيامبر صلى اللّه عليه وآله آمد تا با او وداع كند.
اُمّ سَلَمه به او گفت: در سايه حفظ و حمايت خداوند به سفر برو. سوگند به خدا! كه يقيناً تو بر حق هستى و حق با توست; و اگر ]فرموده رسول خدا صلى اللّه عليه وآله [نبود و دوست نمى دارم فرمان خدا و رسولش را سرپيچى كنم ـ زيرا كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله ما را امر فرموده در خانه هايمان بمانيم ـ به طور حتم همراه تو مى آمدم، امّا به خدا سوگند! كسى را كه برتر و عزيزتر از جان من است، پسرم عمر را همراه تو خواهم فرستاد.
حاكم پس از نقل اين حديث ـ كه سومين حديث در اين مورد است ـ مى نويسد:
همه اين احاديث با شرط مسلم و بُخارى صحيح هستند، گرچه هيچ يك اين احاديث را نقل نكرده اند(3).
البتّه ذهبى نيز در اين مورد با حاكم هم نظر است.
3 ـ ابويعلى اين حديث را از ابوسعيد خُدرى اين گونه نقل كرده است:
همراه عدّه اى از مهاجران و انصار در خانه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله و در نزد ايشان بوديم كه فرمود:
ألا اُخبركم بخياركم؟
آيا به شما خبر بدهم كه بهترين شما چه كسانى هستيد؟
پاسخ دادند: آرى.
فرمود:
الموفون، المطيّبون، إنّ اللّه يحبّ الحفي التقي.
وفا كنندگان به عهد و پاكيزگان. همانا خداوند تقوا پيشه گانِ نكته سنج را دوست مى دارد.
ابو سعيد مى گويد: در اين هنگام على بن ابى طالب عليه السلام از آن جا عبور كرد و پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود:
الحق مع ذا، الحق مع ذا.
حق با اين شخص است، حق با اين شخص است(4).
4 ـ بزّار نيز اين حديث را نقل كرده است. وى مى گويد كه سعد بن ابى وَقّاص در ضمن صحبت با معاويه به وى گفت: از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله شنيدم كه مى فرمود:
علي مع الحق.
على با حق است.
يا حضرتش فرمود:
الحق مع علي حيث كان.
حق با على است هر گونه كه باشد.
معاويه پرسيد: چه كسى اين سخن را از پيامبر شنيده است؟
سعد پاسخ داد: پيامبر صلى اللّه عليه وآله اين سخن را در خانه اُمّ سَلَمه فرموده است.
پس معاويه شخصى را نزد اُمّ سَلَمه فرستاد و اين موضوع را از وى پرسيد.
او در پاسخ گفته بود: آرى، اين سخن را پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله در خانه من فرمود…(5).
5 ـ طبرانى نيز نقل كرده كه اُمّ سَلَمه همواره مى گفت:
على بر حق است، هر كه از او پيروى كرد از حق پيروى كرده و هر كه او را رها نموده حق را ترك كرده است، اين پيمانى است كه پيش از اين گرفته شده است(6).
6 ـ خطيب بغدادى نيز با سند خود اين حديث را اين گونه نقل كرده است: ابو ثابت مولا ابى ذر مى گويد:
روزى به نزد اُمّ سَلَمه رفتم و او را ديدم كه على عليه السلام را ياد مى كند و مى گريد و مى گويد: از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله شنيدم كه مى فرمود:
علي مع الحق والحق مع علي ولن يفترقا حتّى يردا عليَّ الحوض يوم القيامة.
على با حق است و حق با على است و اين دو از يكديگر جدا نمى شوند تا آن كه روز رستاخيز كنار حوض بر من وارد شوند(7).
7 ـ ابن عساكر نيز با سند خويش مانند همين ماجرا را از ابو ثابت نقل كرده است(8).
8 ـ زمخشرى نيز همين حديث را همراه با عبارات مهمى افزون بر نقل خطيب بغدادى روايت نموده است. وى چنين مى نگارد:
ابو ثابت از اُمّ سَلَمه اجازه ورود خواست. اُمّ سَلَمه اجازه داد و گفت: خوش آمدى ابو ثابت!
سپس ادامه مى دهد: اى ابو ثابت! هنگامى كه دل ها به سوى خواستگاه هاى خود رو كرد دل تو به كدام سو متمايل شد؟
ابو ثابت پاسخ داد: در پى على بود.
اُمّ سَلَمه گفت: توفيق يافته اى. سوگند به آن كه جانم در دست قدرت اوست! از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله شنيدم كه مى فرمود:
علي مع الحق والقرآن، والحق والقرآن مع علي، ولن يفترقا حتّى يردا عليَّ الحوض.
على با حق و با قرآن است، و حق و قرآن با على هستند و اين دو از يكديگر جدا نمى شوند تا كنار حوض بر من وارد شوند(9).
با توجّه به حديث اخير مى توان گفت كه اين دو حديث يكى است:
«علي مع الحق والحق مع علي».
و «علي مع القرآن والقرآن مع علي».
همچنين مى توان گفت كه هر يك از اين دو حديث عبارت ديگرى از آن يكى است. البتّه حديث دوم را بسيارى از پيشوايان اهل تسنّن نقل نموده اند كه از جمله ايشان حاكم نيشابورى و ذهبى هستند كه هر دو آن را صحيح دانسته اند(10).
(1) صحيح تِرمذى: 5 / 592 حديث 3714.
(2) المستدرك على الصحيحين: 3 / 134 و 135 حديث 4629.
(3) المستدرك على الصحيحين: 3 / 129 حديث 4611.
(4) مجمع الزوائد: 7 / 234.
(5) مجمع الزوائد: 7 / 235.
(6) مجمع الزوائد: 9 / 134 بخش «الحق مع على عليه السلام».
(7) تاريخ بغداد: 14 / 320 شماره 7643.
(8) تاريخ دمشق: 42 / 449.
(9) ربيع الابرار: 1 / 828 و 829 .
(10) المستدرك على الصحيحين: 3 / 124 ح 4628.