3 . نه زياده روى و نه كوتاهى
ديدگاه سوم درباره عدالت صحابه از آنِ شيعه امامى است. آنان اتّفاق نظر دارند كه صحابه نيز همانند ديگر مردم هستند؛ در بين آن ها عادل، فاسق، مؤمن و منافق وجود دارد و صرف مصاحبت با پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله گرچه موجب شرافت است؛ اما براى آن ها عصمت نمى آورد و كارهاى زشت و قبيح را از آنان دور نمى سازد؛ چرا كه قرآن در موارد فراوانى از صحابه منافق سخن به ميان آورده است. همان منافقانى كه با گفتار و كردارِ خود، پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله و خاندان آن حضرت را مورد اذيّت قرار دادند… .
در اين باره احاديث فراوانى از پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله نقل شده كه برخى از صحابه مورد سرزنش آن حضرت قرار گرفتند؛ كتاب هاى حديثى و تاريخى از نقل كشمكش ها، تكذيب ها و بدگويى هاى صحابه نسبت به يك ديگر پُر است.
پيشوايان حديث و بزرگان تابعين نيز در اين باره اظهار نظر كرده اند. آرا و نظريه هاى آنان در مورد برخى از صحابه در كتاب هاى رجالى و تاريخى ثبت شده است. براى نمونه به مواردى اشاره مى نماييم:
از مالك بن انس پرسيدند: دو حديث مختلف را دو راوى مورد اعتماد از پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله نقل مى كنند به نظر شما به هر دو مى توان عمل كرد؟
گفت: نه، به خدا سوگند! نمى توان به هر دو عمل كرد تا سخن حق را از آن دو روايت به دست آورد و فقط يكى از آن دو حديث، حق است. مگر مى شود دو سخن متفاوت درست باشد؟ سخن حق و درست فقط يكى از آن دو حديث است.1
هم چنين در مورد ديگرى از انس بن مالك درباره اختلاف نظر صحابه پرسيدند، پاسخ داد: نظر يكى اشتباه و ديگرى درست است بايد در اين مورد دقّت كرد.2
در نقل ديگرى آمده است: ابوحنيفه درباره صحابه چنين گفت: همه صحابه عادل اند، جز افرادى.
آن گاه ابوحنيفه از آن افراد ابوهريره و انس بن مالك را نام برد.3
از شافعى نقل شده كه او رازگونه به ربيع گفت: شهادت و گواهى چهار تن از صحابه پذيرفته نيست: معاويه، عمرو بن عاص، مغيره و زياد.4
شعبه در اين باره گويد: ابوهريره همواره در نقل حديث تدليس مى كرد.5
از ليث نيز نقل شده كه گفته است: هر گاه در موردى با اختلاف ديدگاه اصحاب مواجه شويم، ديدگاهى را مى پذيريم كه از روى احتياط است.6
آرى به خاطر استناد به همين مطالب است كه شيعه امامى چنين ديدگاهى دارد. اما بيشتر علماى اهل سنّت بر اين پندارند كه خداوند سبحان و پيامبر او صلى اللّه عليه وآله صحابه را پاك كرده و همه آن ها را عادل قرار داده است؛ از اين رو بايد در راه آنان گام برداشت و هر چه از آنان نقل مى شود كه با متن صريح قرآن و سنّت مخالفت و منافات دارد، تأويل كرد. آنان در اين ديدگاه به آياتى از قرآن حكيم و احاديثى كه در منابع خود از پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله درباره فضايل صحابه نقل كرده اند، استدلال نموده اند.
البته مشهورترين حديثى كه در اين زمينه نقل كرده اند اين حديث است كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
أصحابي كالنجوم بأيّهم اقتديتم اهتديتم؛
اصحاب من به سان ستارگان هستند به هر كدام اقتدا كنيد هدايت خواهيد يافت.
همان گونه كه گفتيم نوشتار حاضر اين حديث را بررسى و نقد خواهد كرد كه در آغاز با مراجعه به منابع اهل سنّت ديدگاه پيشوايان بزرگ و حافظان آنان روشن خواهد شد.
1 . الإحكام في اصول الاحكام: 6 / 814 .
2 . جامع بيان العلم وفضله: 2 / 905.
3 . شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد: 4 / 68.
4 . المختصر في اخبار البشر: 1 / 186.
5 . البداية والنهايه: 8 / 117.
6 . جامع بيان العلم وفضله: 2 / 902.