20 . حافظ سخاوى و آشنايى با او
دانشمند ديگرى كه درباره حديث «أصحابي كالنجوم» اظهار نظر كرده، حافظ سخاوى است. وى در اين باره مى گويد:
حديث «اختلاف امّتي رحمة؛ اختلاف امت من رحمت است» را بيهقى در كتاب المدخل از سليمان بن ابوكريمه، از جويبر، از ضحاك، از ابن عباس نقل مى كند. ابن عباس گويد: روزى پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
مهما أوتيتم من كتاب اللّه فالعمل به لا عذر لأحد في تركه، فإن لم يكن في كتاب اللّه فسنّة منّي ماضية، فإن لم يكن سنّة منّي فما قال أصحابي. إنّ اصحابي بمنزلة النجوم في السماء فأيّما أخذتم به اهتديتم، واختلاف أصحابي لكم رحمة؛
هر چه از كتاب خدا به شما داده شده بدان عمل كنيد! هيچ كس در ترك آن، عذر و بهانه اى ندارد. اگر موضوعى در كتاب خدا نبود در آن باره سنّتى از من جارى شده است. و اگر درباره آن موضوع سنّتى نيز جارى نشده باشد، آن چه اصحاب من گويند پذيرفته است؛ چرا كه اصحاب من به منزله ستارگان در آسمان هستند. پس هر كدام را گرفتيد، هدايت يافته ايد و اختلاف اصحاب من براى شما رحمت است.
حافظ سخاوى پس از نقل اين حديث مى گويد: اين حديث را طبرانى و ديلمى در مسند خود با همين سند نقل كرده اند.
گفتنى است كه يكى از راويان اين حديث جويبر است كه به طور جدّ در نقل حديث فرد ضعيفى است. از طرفى، روايت ضحّاك از ابن عبّاس منقطع است؛ يعنى بين ضحّاك و ابن عبّاس فاصله طبقه اى وجود دارد.1
اينك با مراجعه به برخى از كتاب هاى شرح حال نويسى نگاهى گذرا به شخصيت حافظ سخاوى داريم. بيشتر كتاب هاى رجالى و تاريخى به شرح حال او پرداخته اند.
ابن عماد در حوادث سال 902 هجرى مى نويسد:
در اين سال بود كه حافظ شمس الدين ابوالخير محمّد بن عبدالرحمان بن محمّد بن ابى بكر بن عثمان بن محمّد سخاوى ديده از جهان فرو بست. وى در علوم فقه و عربى، قراآت، حديث و تاريخ مهارت يافت و در علوم فرائض، حساب، تفسير، اصول فقه، ميقات و ديگر علوم شركت جست.
چيزهايى را كه او خوانده و از او شنيده شده به گونه اى زياد است كه قابل شمارش نيست. او از گروه فراوانى كه بيش از 400 تن هستند، علم را فرا گرفته است و دانشمندان بسيارى به او اجازه فتوا، تدريس و املاء داده اند. موارد بسيارى از علوم را از استاد خود ابن حجر عسقلانى شنيده است؛ به گونه اى كه علم جرح و تعديل پس از او به سخاوى رسيده است تا جايى كه گفته شده است: پس از ذهبى در علم رجال كسى ـ جز سخاوى ـ نبوده كه راه و روش او را بپيمايد.2
1 . المقاصد الحسنه في بيان كثير من الأحاديث المشتهرة على الألسنه: 46.
2 . براى آشنايى با شرح حال او ر.ك: شذرات الذهب: 8 / 15 ـ 17، مفاكهة الخلاّن: 1 / 178، الضوء اللامع: 8 / 2 ـ 32، البدر الطالع: 2 / 184، النور السافر: 16 و منابع ديگر… .