19 . ابن امير الحاج و نگاهى به شرح حال او
عالم ديگرى كه به نقد حديث «أصحابي كالنجوم» پرداخته، شمس الدين محمّد بن محمّد معروف به ابن امير الحاج حنفى متوفاى 879 هجرى است. وى وهن و سستى اين حديث را آشكار ساخته است، آن جا كه مى گويد:
درباره معارض بودن هر كدام از اين دو حديث «أصحابي كالنجوم» و «بخشى از دين خود را از عايشه بگيريد» گفته شده اين دو حديث دلالت مى كنند كه پيروى از هر صحابه و عايشه جايز است؛ گرچه پيروى از آن ها با گفتار ابوبكر و عمر يا خلفاى چهارگانه مخالف باشد.
در اين باره مى گوييم: حديث «أصحابي كالنجوم»، حديث ناشناخته اى است؛ بنابر آن چه ابن حزم در رساله الكبرى گفته: اين حديث دروغ، جعلى و باطل است و اگر بنا را بر كلام ابن حزم نگذاريم اين حديث با سندهايى از عمر، عبداللّه بن عمر، جابر، ابن عباس و انس با متون گوناگونى نقل شده است. نزديك ترين متن، به متن ياد شده، متنى است كه ابن عدى در الكامل و ابن عبدالبرّ در كتاب بيان العلم از ابن عمر نقل كرده اند. او مى گويد: پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
مَثل أصحابي مثل النجوم يهتدى بها، فأيّهم أخذتم بقوله اهتديتم؛
مثل اصحاب من مثل ستارگان هستند، به گفتار هر يك عمل كنيد هدايت يافته ايد.
دارقطنى و ابن عبدالبرّ نيز از جابر اين گونه نقل كرده اند. جابر گويد: پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود:
مثل أصحابي في أمّتي مثل النجوم فبأيّهم اقتديتم اهتديتم؛
مثل اصحاب من در امت من همانند مثل ستارگانند. پس به هر كدام از آن ها اقتدا كرديد، هدايت يافته ايد.
آرى، هيچ يك از اين روايات از طريق صحيح نرسيده؛ از اين رو احمد بن حنبل گفته است: اين حديث، حديث صحيحى نيست.
بزّار نيز اين حديث را از پيامبر صلى اللّه عليه وآله از طريق صحيح نمى داند، مگر اين كه بيهقى در كتاب الاعتقاد گويد: اين حديث با سندى متصل و غير قوى و در حديث ديگر كه سند منقطع است به ما رسيده است. البته حديثى صحيح، بخشى از مفاهيم اين حديث را تأييد مى كند كه همان حديث ابوموسى است كه به طريق مرفوعه نقل شده است.1
اينك نگاهى به شرح حال ابن امير الحاج داريم. دانشمندان بزرگ اهل سنّت او را ستوده اند. ابن عماد گويد:
شمس الدين محمّد بن محمّد بن محمّد بن حسن معروف به ابن امير الحاج حلبى از دانشمندان بزرگ حنفى ها در حلب بوده است. وى پيشوايى دانشمند، نگاره اى كه كتاب هاى ارزشمند و مشهورى را تأليف كرده است. بزرگانى پاى درس او نشسته و به شاگردى او افتخار كرده اند. وى در پنجاه و چند سالگى در ماه رجب در شهر حلب ديده از جهان فرو بست.2
1 . التقرير والتخيير في شرح التحرير: 3 / 99، ر.ك: التيسير في شرح التحرير: 3 / 243.
2 . براى آگاهى بيشتر از شرح حال او ر.ك: الضوء اللامع: 9 / 210، شذرات الذهب: 6 / 328، البدر الطالع: 2 / 254 و منابع ديگر.