9 ـ كلام شمس الدّين ذهبى
حافظ بزرگ، شمس الدّين ذهبى (درگذشته سال 748 هـ) نيز در موارد متعدّدى اين حديث را باطل اعلام كرده و به سخنان بزرگان فن حديث و رجال شناسى استشهاد كرده است. به نظرات او و مطالبى را كه از ديگران نقل كرده است توجّه كنيد. وى مى گويد:
احمد بن صليح، از ذوالنون مصرى، از مالك، از نافع، از ابن عمر اين حديث را نقل كرد كه ]پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود[: «پس از من به آن دو اقتدا كنيد» و اين حديث درست نبوده و نزد احمد نيز مورد اعتماد نيست(1).
ذهبى در مورد ديگرى مى گويد: احمد بن محمّد بن غالب باهلى، (غلام خليل)، از اسماعيل بن ابى اويس، شيبان و قرّة بن حبيب; و از او ابن كامل، ابن سمّاك و گروهى ديگر نقل حديث مى كنند. وى از زاهدان بزرگ در بغداد بود.
ابن عَدى گويد: از ابو عبداللّه نهاوندى شنيدم كه مى گفت: به غلام خليل گفتم: اين مطالبى كه نقل مى كنى چيست؟
گفت: اين ها را جعل مى نماييم تا قلب توده مردم را نرم كنيم!!
ابو داوود مى گويد: بيم آن دارم كه اين فرد دجّال (مدّعى دروغين) بغداد باشد.
دارقُطْنى درباره او مى گويد: وى متروك است… .
ذهبى مى افزايد: از جمله روايت هاى مصيبت بار او اين است كه مى گويد: محمّد بن عبداللّه عمرى از مالك از نافع از ابن عمر براى ما نقل مى كند كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود: «پس از من به آن دو; يعنى ابوبكر و عمر اقتدا كنيد».
اين روايت به دروغ به مالك نسبت داده شده است و ابوبكر نقّاش مى گويد: اين حديث بى ارزش و واهى است…(2).
ذهبى در جاى ديگرى مى گويد: اين حديث را محمّد بن عبداللّه بن عمر بن قاسم بن عبداللّه بن عبيداللّه بن عاصم بن عمر بن خطّاب عدوى عمرى نقل مى كند.
عُقَيلى از او ياد كرده و گفته است: حديث او صحيح نيست و به نقل حديث شناخته نشده است. احمد بن خليل، از ابراهيم بن محمّد حلبى، از محمّد بن عبداللّه بن عمر بن قاسم، از مالك، از نافع نقل مى كند كه ابن عمر در حديث مرفوعه اى مى گويد: پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود: «پس از من به آن دو ]ابوبكر و عمر[ اقتدا كنيد».
در روايات مالك خبرى از اين حديث نيست; بلكه اين حديث از طريق حذيفة بن يمان معروف است.
دارقُطْنى مى گويد: اين عمرى سخنان اباطيلى را از قول مالك نقل مى كند.
ابن منده در مورد عمرى مى گويد: او حديث هاى منكر دارد(3).
ذهبى در جاى ديگرى مى گويد: يحيى بن سلمة بن كهيل از پدرش از ابى زّعراء نقل مى كند كه ابن مسعود در روايت مرفوعه اى نقل مى كند كه پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود:
«پس از من به آن دو; يعنى ابوبكر و عمر اقتدا كنيد، از روش عمّار پيروى نماييد و به دستور و سفارش ابن مسعود تمسّك كنيد».
ذهبى پس از نقل اين حديث مى گويد: سند آن بى ارزش و واهى است(4).
(1) ميزان الاعتدال: 1 / 242 ـ 243.
(2) ميزان الاعتدال: 1 / 285 ـ 286.
(3) ميزان الاعتدال: 6 / 218 و 219.
(4) تلخيص المستدرك: 3 / 75 و 76.