معناى «عصمت»

معناى «عصمت»
عصمت در كتب لغت از واژه «عصم» و به معناى «منع» است.1 اما در فرهنگ هاى قرآنى معناى «مسك» ـ يعنى نگهدارى ـ نيز براى آن ذكر شده است. خداى تعالى از قول فرزند نوح مى فرمايد:
(قالَ سَآوي إِلى جَبَل يَعْصِمُني مِنَ الْماءِ قالَ لا عاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ الله);2
]پسر نوح[ گفت: به كوهى پناه مى برم كه مرا از ]غرق شدن در[ آب حفظ كند. ]حضرت نوح[: امروز هيچ نگهدارنده اى در مقابل امر خداوند وجود ندارد.
معناى «مسك» يعنى پيش گيرى و نگهدارى كه در اين آيه بسيار روشن است; زيرا فرزند نوح به گمان اين كه كوه مى تواند او را از غرق شدن حفظ كند اين سخن را گفت.
در آيه اى ديگر آمده است:
(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ الله جَميعًا وَلا تَفَرَّقُوا);3
و همگى به ريسمان الاهى تمسك جوييد و متفرق نشويد.
آيه در اين معنا ظهور دارد كه اگر امّت به حبل الله تمسك كنند، ريسمان خداوند آنان را از گمراهى مصون مى دارد. بنابراين براى واژه «عصمت»، معناى «گرفتن» و «نگهدارى» مناسب تر از «مانع شدن» است. به همين جهت راغب در مفردات «عصم» را به معناى «مسك» دانسته و «الإعتصام» را به «الإستمساك» معنا كرده است.4 تفاوت اين دو معنا نيز آشكار است، چرا كه «مسك» ـ يعنى گرفتن و نگهدارى ـ أخصّ از «منع» است. گرفتن و نگهدارى شخصى كه بالاى كوه است، هنگامى معنا دارد كه از حركت او به سوى پرتگاه جلوگيرى شود. اما «منع» در هنگامى است كه شخص در معرض سقوط قرار گرفته باشد و به نحوى راه او سدّ گردد و از سقوط وى جلوگيرى شود.
با توجه به اين نكته است كه مى توان گفت «عصمت» نيرويى است كه انسان را از حركت به سمت خطا باز مى دارد، نه آن كه فقط به هنگام لغزش مانع وى شود.

1 . لسان العرب: 12 / 403; تاج العروس: 17 / 482; القاموس المحيط: 4 / 151; الصحاح: 5 / 1986.
2 . سوره هود: آيه 43.
3 . سوره آل عمران: آيه 103.
4 . المفردات في غريب القرآن: 336 ـ 337.