2ـ عدم درخواست پاداش رسالت از مردم
دومين اشكال سنيان بر محتوا و دلالتِ آيه مودّت آن است كه رسالت منصبى الاهى است و جزا و پاداش آن بر عهده خداوند سبحان است. بنابراين رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم هرگز پاداش تبليغ رسالتش را از مردم درخواست نمى كند، چنان چه پيامبران پيشين نيز در برابر تبليغ اوامر خدا اجرى نطلبيده اند. حضرت نوح خطاب به قومش مى فرمايد:
(إِنّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمينٌ * فَاتَّقُوا اللهَ وَأَطيعُونِ * وَما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلى رَبِّ الْعالَمينَ);1
همانا فرستاده امانت دارى براى شما هستم; پس از خدا پروا كنيد و از من فرمان بريد. من از شما هيچ پاداشى بر اين رسالت نمى طلبم. پاداش من برعهده كسى نيست مگر پروردگار عالميان.
حضرت هود نيز مى فرمايد:
(يا قَوْمِ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ أَجْرِيَ إِلاّ عَلَى الَّذي فَطَرَني أَ فَلا تَعْقِلُونَ);2
اى قوم، از شما هيچ پاداشى بر اين رسالت نمى طلبم. پاداش من نيست جز بر عهده كسى كه مرا آفريده است. آيا خردورزى نمى كنيد؟
حضرت صالح نيز سخنى مشابه سخن حضرت نوح دارد. در قرآن كريم از زبان حضرت صالح آمده است كه به قوم خود گفت:
(إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ * فَاتَّقُوا اللهَ وَأَطِيعُون * وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِنْ أَجْرِي إِلاَّ عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ);3
همانا من فرستاده امانت دارى براى شما هستم; پس از خدا پروا كنيد و از من فرمان بريد. من از شما هيچ پاداشى بر اين رسالت نمى طلبم. پاداش من برعهده كسى نيست مگر پروردگار عالميان.
اما آياتى كه درباره اجر رسالت پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم آمده است چهار دسته اند. در آيه اى طلب اجر به طور كلّى نفى شده است. خداى تعالى خطاب به رسول خود مى فرمايد:
(قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرى لِلْعَالَمِينَ);4
بگو از شما هيچ پاداشى بر اين رسالت نمى طلبم، و اين جز يادآورى براى جهانيان نيست.
در آيه اى ديگر براى رسالت، پاداش خواسته شده، اما آن پاداش به سود خود مؤمنان دانسته شده است. خداى تعالى مى فرمايد:
(قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْر فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللهِ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْء شَهِيدٌ)5;
بگو هر پاداشى كه از شما خواسته ام براى خود شماست; پاداش من جز بر عهده خدا نيست و او بر هر چيزى گواه است.
در آيه اى ديگر خداوند طلب اجر را متوجه كسانى مى داند كه مى خواهند راهى به سوى پروردگارشان برگزينند. در اين آيه مى خوانيم:
(قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْر إِلاَّ مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلا);6
بگو از شما هيچ پاداشى بر اين رسالت نمى طلبم، مگر كسى كه بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزيند.
و بالاخره آيه مودّت كه خداوند خطاب به پيامبرش مى فرمايد:
(قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ في الْقُرْبى). در اين آيه، مودّت خويشاوندان و نزديكان پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم به عنوان اجر رسالت ايشان معرفى شده است.
حاصل آن كه آيات مربوط به اجر رسالت چهار گونه اند:
1. آيه اى كه بيان گر عدم درخواست اجر و پاداش براى رسالت است;
2. آيه اى كه ضمن درخواست اجر رسالت، آن را براى خود مؤمنان مى داند;
3. آيه اى كه بيان گر عدم درخواست اجر است، مگر از كسانى كه مى خواهند راهى به سوى پرودرگار خويش برگيرند;
4. آيه اى كه اجر رسالت را «مودّة في القربى» معرفى مى كند.
باتوجه به تفاوت ظاهرىِ محتواى آيات، برخى گمان كرده اند كه ميان اين چهار آيه تعارض وجود دارد. آنان آياتى را حاكم مى دانند كه متضمّن عدم درخواست پاداش براى رسالتند، از اين رو معتقدند كه آيه مودّت بايد تأويل شود و مراد آيه، طلب اجر رسالت نيست; زيرا خداوند در آيات ديگرى درخواست پاداش از مردم را براى رسالت نفى كرده است.
برخى مفسّران شيعه و سنى به وجوه مختلفى پاسخ اين شبهه را داده اند. اما با دقّت نظر در اين آيات، روشن مى شود كه ميان هيچ يك از آيات چهارگانه ياد شده تنافى و تعارضى وجود ندارد. براساس اين آيات، مردم هرگز نمى توانند پاداش رسالت پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم را بدهند; از اين رو آن حضرت نيز پاداشى از مردم نمى خواهد، بلكه رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم به عنوان رحمت واسعه الاهى از مردم مى خواهد كه راهى به سوى پروردگارشان اتّخاذ كنند و هر كه چنين كند، به يقين خود او منتفع و بهره مند خواهد شد و اتّخاذ سَبيل به سوى خداوند سبحان نيز جز با مودّت اهل بيت عليهم السلام امكان پذير نيست; چرا كه آنان شاه راه به سوى خداوند هستند، همان طور كه فرموده اند: «نحن السبيل».7 به راستى كه آن ها تنها طريق به سوى خداوند هستند به ويژه هنگامى كه:
صارت الدنيا هرجاً ومرجاً، وتظاهرت الفتن وتقطعت السبل;8
دنيا رو به هرج و مرج رود و فتنه ها آشكار شوند و راه ها قطع گردند.
آرى، اجرى كه رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم به دستور خدا براى رسالتش مى طلبد، اجرى نيست كه براى شخص ايشان نفع داشته باشد; بلكه آن چه خداوند آن را اجر رسالت پيامبرش دانسته چيزى است كه به نفع بندگان او است و بندگان خدا را در مسير هدايت او قرار مى دهد و راهى به سوى پروردگارشان باز مى كنند كه اين راه همان مودّت نزديكان پيامبر است.
1. سوره شعراء: آيات 107109.
2. سوره هود: آيه 51.
3. سوره شعراء: آيات 143145.
4. سوره انعام: آيه 90.
5. سوره سبأ: آيه 47.
6. سوره فرقان: آيه 57.
7. فرائد السمطين: 2 / 253 / ش 524; ينابيع المودّة: 1 / 332.
8. مجمع الزوائد: 9 / 165; المعجم الأوسط: 6 / 328; المعجم الكبير: 3 / 58 ; تاريخ مدينة دمشق: 42 / 130.