ابن ديزيل
از افراد مشهور و مقبول ديگر نزد سنيان كه روايت مربوط به نزول آيه «سأل سائل» را نقل كرده و اسانيد بسيارى از روايات به او منتهى مى شود، ابواسحاق ابراهيم بن حسين همدانى كسائى، معروف به ابن ديزيل است. وى متوفّاى سال 281 هجرى است و شرح حالش در بسيارى از مصادر رجالى و كتب جرح و تعديل آمده است.1 در اين كتاب ها بسيار از ابن ديزيل تجليل شده است كه براى پرهيز از اطاله كلام، تنها به ذكر شرح حال وى در سير أعلام النبلاء اكتفا مى كنيم. ذهبى درباره ابن ديزيل مى نويسد:
ابن ديزيل، الإمام، الحافظ، الثقة، العابد… ، سمع بالحرمين، ومصر، والشام، والعراق، والجبال، وجمع فأوعى. ولد قبل المئتين بمديدة. وسمع أبا نعيم و… ، حدّث عنه: أبو عوانة و… ، وكان يصوم يوماً ويفطر يوماً. قال الحاكم: هو ثقة، مأمون. وقال ابن خراش: صدوق اللهجة، قلت: إليه المنتهى في الإتقان. روي عنه أنّه قال: إذا كان كتابي بيدي وأحمد بن حنبل عن يميني ويحيى بن معين عن شمالي، ما أبالي يعني لضبط كتبه. قال صالح ابن أحمد في تاريخ همذان: سمعت جعفر بن أحمد يقول: سألت أبا حاتم الرازي عن ابن ديزيل، فقال: ما رأيت ولا بلغني عنه إلاّ صدق و خير;2
ابن ديزيل، پيشوا و حافظ، مورد اعتماد و عابد بود و در حرمين، مصر، شام، عراق و جبال استماع حديث كرده و به جمع احاديث پرداخته و آن ها را به خاطر سپرده است. مدتى قبل از سال 200 متولد شد، و از ابو نعيم و… استماع كرده و ابو عوانه و… از او حديث نقل مى كنند. او يك روز روزه مى گرفت و يك روز افطار مى كرد ]يك روز در ميان روزه بود[. حاكم گفت: او مورد اعتماد و امين است. ابن خراش گفت: وى راست گفتار است. من نيز مى گويم: ]احاديث[ در اتقان به او منتهى مى شوند. از وى روايت شده است كه گفت:
اگر كتابم در دستم باشد و احمد بن حنبل در سمت راستم و يحيى بن معين در سمت چپم، هراسى ندارم، يعنى به جهت ضبط ]و دقت[ كتاب هايش. صالح بن احمد در تاريخ همدان گفت: از جعفر بن احمد شنيدم كه مى گفت: از ابوحاتم رازى درباره ابن ديزيل پرسيدم. وى در پاسخ گفت: جز راستى و نيكى از او نديدم و چيزى در بدى وى به من نرسيده است.
1. از جمله مى توان به منابع زير رجوع نمود: تذكرة الحفّاظ: 2/608/ش 633; الوافي بالوفيات: 5/227; البداية والنهاية: 11 / 81 ; طبقات القرّاء: 1 / 11; تاريخ مدينة دمشق: 6 / 387 / ش 392 و منابع ديگر.
2. سير أعلام النبلاء: 13 / 184186 / ش 107.