ساير كتاب هاى معتبر
از ميان كتاب هاى ديگر اهل سنّت، مى توان به كتاب مصابيح السنّة به عنوان يكى از كتب بسيار مهم آنان اشاره كرد. اين كتاب تأليف حافظ حسين بن مسعود فراء بغوى است. كتاب مشكاة المصابيح خلاصه همين كتاب است. اين تلخيص توسط حافظ محمّد بن عبدالله خطيب تبريزى صورت گرفته است. شروح زيادى هم بر متن مصابيح السنة، و هم بر مشكاة المصابيح نوشته شده است.
شروح و حواشى كتاب ها به نظر اهل تحقيق، از اهميت بسيار زيادى برخوردارند; زيرا به عمد، مطالب بسيارى از سوى صاحبان متون مطرح نشده است و براى دستيابى به آن مطالب، مراجعه به اين شروح بسيار مفيد خواهد بود.
از جمله كتبى كه شرح هاى متعددى بر آن نوشته شده است، كتاب الجامع الصغير في احاديث البشير النذير است. اين كتاب تأليف حافظ جلال الدين سيوطى است. «مناوى» از محققين معروف و علماى مطرح قرن يازدهم و اهل مصر است. وى دو شرح به نام هاى فيض القدير شرح الجامع الصغير و التيسير بشرح الجامع الصغير بر آن كتاب نوشته است.
از ديگر متون معروف اهل سنّت مى توان به كتاب الشفاء في تعريف حقوق المصطفى اشاره كرد. مؤلف اين كتاب حافظ قاضى عياض أندلسى است. بر اين كتاب نيز شروح زيادى نوشته شده است.
از آن جا كه اهل سنّت نسبت براى صحاح ستّه، به ويژه صحيح بخارى و صحيح مسلم اهميت زيادى قائلند1 و اين دو كتاب را صحيح ترين كتاب ها پس از قرآن مجيد مى دانند،2 به همين جهت شناسايى كتبى كه به نوعى با صحاح مرتبط هستند اهميت ويژه اى دارد. ما نيز در مباحث خود به اين كتاب ها استناد خواهيم كرد.
از عمده ترين شروحى كه بر صحيح بخارى نوشته شده ـ كه ما در مباحث خود به آن ها مراجعه خواهيم داشت ـ مى توان به شرح هاى زير اشاره كرد:
1 . فتح الباري في شرح صحيح البخاري، تأليف ابن حجر عسقلانى;3
2 . عمدة القاري في شرح صحيح البخاري، نوشته محمود بن احمد عينى حنفى;
3 . الكواكب الدراري في شرح صحيح البخاري، تأليف محمّد بن يوسف بن على كرمانى;
4 . إرشاد الساري إلى صحيح البخاري، تأليف شهاب الدين قسطلانى.
از شروح صحيح مسلم نيز مى توان به المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج اشاره كرد. اين شرح توسط حافظ محيى الدين نووى تأليف شده و به شرح مسلم معروف است. اين كتاب در محافل علمى اهل سنّت مورد اعتماد است.
علاوه بر اين شروح، برخى به جمع بين احاديث صحيحين و صحاح ستّه اقدام كرده اند كه از اين جوامع مى توان مجموعه هاى زير را نام برد:
الجمع بين الصحيحين، تأليف محمّد بن ابى نصر حُميدى، الجمع بين الصحاح الستّة، تأليف رزين بن معاويه عبدرى و جامع الاصول، تأليف ابن اثير.
حاكم نيشابورى نيز احاديث صحيحى را كه بخارى و مسلم نقل نكرده اند، جمع آورى كرده و كتاب خود را المستدرك على الصحيحين ناميده است.
حافظ مَقْدسى نيز در بيان اسامى رجال صحيحين، كتابى به نام الجمع بين رجال الصحيحين به رشته تحرير درآورده. اين كتاب در ميان اهل سنّت بسيار معتبر است.
كتاب الكاشف عن اسماء رجال الكتب الستّة، تأليف حافظ شمس الدين ذهبى نيز پيرامون رجال كتب ستّه نگاشته شده است.
از مشهورترين كتبى كه در «علم حديث» يا «علم درايه» تأليف شده است، كتاب تدريب الراوى، تأليف حافظ جلال الدين سيوطى است. اين كتاب از منابع تدريسى در حوزه هاى علميه اهل سنّت است.
در مورد احاديث موضوع و جعلى نيز كتاب هايى نوشته اند كه كتاب الموضوعات، تأليف حافظ ابوالفرج ابن جوزى مشهورترين كتاب در اين زمينه است. موضوع كتاب اللئالى المصنوعة في الأحاديث الموضوعة نيز همين است. اين كتاب اثر حافظ جلال الدين سيوطى است.
جمعى از علماى اهل سنّت در شرح حال اصحاب رسول الله صلى الله عليه وآله كتاب هايى تأليف كرده اند. معروفترين آن ها عبارتند از:
الإستيعاب فى معرفة الأصحاب، نوشته حافظ ابن عبدالبرّ قرطبى;
أسد الغابة، تأليف حافظ على بن محمّد بن عبدالكريم جزرى، معروف به ابن اثير;
الإصابة، تأليف حافظ ابن حجر عسقلانى.
اين سه كتاب نزد اهل سنّت از كتب معتبر به شمار مى آيد و مورد استفاده همگان است. البته كتاب هاى ديگرى نيز در اين زمينه وجود دارد كه به همين مقدار بسنده مى كنيم.4
1 . علماى مشهور اهل سنّت به صحت احاديث كتاب بخارى و مسلم معتقدند، به طورى كه گاهى استدلال به احاديث صحيح السند، صرفاً به دليل نيامدن در صحيحين، مورد قبول قرار نمى گيرد. در اين ميان ابن تيميه روش خاصى ابداع كرده است. اگر در مقام احتجاج به حديثى كه در صحيحين نيامده استناد شود، ابن تيميه آن را به اين بهانه كه در صحيحين نيست رد مى كند، و چنان چه به حديث موجود در صحيح البخاري استناد شود، وى مى گويد: «إنّ فى كتاب البخاري اغلاطاً» و حديث مذكور را از اغلاط كتاب بخارى مى شمارد! ر.ك: منهاج السنّة: 7 / 215.
2 . «اتفق العلماء على أنّ أصحّ الكتب بعد القرآن العزيز، الصحيحان البخاري ومسلم»; شرح صحيح مسلم: 1 / 14; مقدّمة فتح الباري: 8 ; مقدمة ابن الصلاح: 20; تغليلق التعليق: 5 / 424.
3 . ابن حجر عسقلانى از علماى بسيار متعصّب اهل سنّت است. وى از نظر علمى در ميان عالمان سنّى كم نظير است. او در علوم مختلف چون فقه، حديث و رجال تأليفاتى دارد و كتاب فتح الباري جامع ترين شرح بر كتاب بخارى مى باشد.
4 . در اين باره مى توان به كتاب هايى هم چون: معجم الصحابة بغوى، و معرفة الصحابه ابونعيم اصفهانى اشاره نمود.