حديث ثقلين

حديث ثقلين
اين حديث هم به صورت هاى مختلف در منابع اهل سنّت آمده است1 و محل استدلال ما در اين جا معناى جامع بين الفاظ است. ترمذى در سنن خود چنين نقل مى كند:
يا أيها الناس، إني قد تركت فيكم ما إن أخذتم به لن تضلّوا: كتاب الله وعترتي أهل بيتي;2
اى مردم، من چيزى نزد شما باقى گذاشتم كه اگر به آن تمسك كنيد، گمراه نمى شويد: كتاب خدا و عترت و اهل بيتم.
واژه «ما» در عبارت «ما إن اخذتم به»، «موصوله» است كه بيان گر اتحاد قرآن و عترت مى باشد، و «لن» نيز در اين روايت «تأبيديه» است و اين معنا را مى رساند كه با مراجعه به كتاب و عترت، هرگز گمراه نمى شويد.
ترمذى حديث ثقلين را به چندين صورت نقل مى كند كه يكى از آن ها عبارت است از:
إنّي تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلوا بعدي، أحدهما أعظم من الآخر: كتاب الله، حبل ممدود من السماء إلى الأرض وعترتي أهل بيتي، ولن يتفرقا حتى يردا عليّ الحوض، فانظروا كيف تخلفوني فيهما;3
همانا من چيزى در بين شما مى گزارم كه در صورت تمسك به آن هرگز پس از من گمراه نخواهيد شد. يكى از آن دو بزرگتر از ديگرى است: كتاب خدا، ريسمانى از آسمان به سوى زمين است و ]دومى[ عترت و اهل بيت من است و ميان اين دو جدايى نيست تا در كنار حوض بر من وارد شوند; پس بنگريد كه چگونه ]حق [مرا در مورد آن دو رعايت مى كنيد.
و احمد بن حنبل به دو طريق نقل مى كند:
إني تارك فيكم خليفتين: كتاب الله، حبل ممدود ما بين السماء والأرض (أو ما بين السماء إلى الأرض) وعترتي أهل بيتي وإنهما لن يفترقا حتى يردا عليّ الحوض;4
همانا در بين شما دو جانشين مى گزارم، كتاب خدا كه ريسمانى ميان آسمان و زمين است (يا بين آسمان تا به زمين) و عترت و اهل بيتم. اين دو از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند.
در مسند احمد تعبير «خليفتين» آمده است. خليفه به معناى جانشين و كسى است كه خلأ پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله را پر مى كند. احمد بن حنبل روايت را به صورت ديگرى هم نقل كرده است. او مى نويسد:
قال رسول الله صلّى الله عليه وآله: إنّي اوشك أن اُدعى فأجيب، وإنّي تارك فيكم الثقلين: كتاب الله عزوجل وعترتي، كتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض وعترتي أهل بيتي، وإنّ اللطيف الخبير أخبرني أنهما لن يفترقا حتى يردا عليّ الحوض، فانظروني بم تخلفوني فيهما;5
رسول خدا صلّى الله عليه وآله فرمود: احتمال مى رود كه من ]به ديدار خداوند [دعوت شوم و ]اين دعوت را[ پاسخ گويم. من در ميان شما دو چيز گرانبها مى گزارم: كتاب خداى عزوجل و عترتم را. كتاب خدا ريسمانى است كه از آسمان به سوى زمين كشيده شده است و عترتم اهل بيتم است و ]خداى[ لطيف و دانا به من خبر داده كه اين دو از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض بر من وارد شوند. پس بنگريد ]شأن [مرا چگونه در مورد اين دو حفظ مى كنيد.
فيروزآبادى در قاموس مى نويسد:
و«الثقل» محركة: متاع المسافر وحشمه، وكلّ شيء نفيس مصون ومنه الحديث «إني تارك فيكم الثقلين: كتاب الله وعترتي»;6
ثَقَل با دو فتحه به معناى كالاى مسافر مى باشد و هر چيزى گرانبها و با ارزشى كه مورد نگهدارى قرار مى گيرد.
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله چون به مسافرت حقيقى مى رود، بايد بهترين و با ارزش ترين كالا را به همراه خود ببرد، امّا بر اساس اين روايت، ايشان اين متاع گرانبها و نفيس را به عنوان ميراث خويش باقى مى گزارد تا مسلمانان با تمسك به آن از گمراهى و ضلالت رهايى يابند.

1 . در بخش ادلّه امامت، از هر جهت مورد بحث قرار خواهد گرفت.
2 . سنن الترمذي: 5 / 328، شماره 3874.
3 . همان: 5 / 329، شماره 3876.
4 . مسند احمد بن حنبل: 5 / 182.
5 . همان: 3 / 17.
6 . القاموس المحيط: ماده ثقل 3 / 342. هم چنين ر.ك: تاج العروس: ماده ثقل، 14 / 85 با اندكى تفاوت.