اعتبار «مسند احمد»
احمد بن حنبل كتابى به نام مسند دارد. درباره اعتبار اين كتاب بين علما اختلاف نظر وجود دارد. بر اساس روايت جمعى از علما، احمد گفته است كه احاديث منقول در مسند خود را از بين هفتصد هزار حديث انتخاب كرده است.1 در طبقات الشافعيه نيز به نقل از احمد آمده:
عملت هذا الكتاب اماماً; إذا اختلف الناس في سنّة عن رسول الله صلى الله عليه وآله رجع إليه;2
اين كتاب را مقتدا قرار دادم تا اگر مردم در سنتى از سنن رسول الله صلى الله عليه وآله اختلاف كردند، به اين كتاب رجوع كنند.
عده اى با استناد به سخنان احمد بن حنبل درباره كتابش، همه احاديث مسند وى را صحيح مى دانند.3 در مقابل جمعى از عالمان بزرگ اهل سنّت معتقدند مسند احمد بن حنبل داراى احاديث ضعيف است.
حافظ ابن جوزى كه عالمى حنبلى مذهب است، كتاب امام خود را از احاديث ضعيف خالى نمى داند. هم چنين حافظ عراقى، حافظ ذهبى و ابن تيميه4 نيز قائل به وجود احاديث ضعيف در مسند احمد بن حنبل هستند.5
علاوه بر اين، برخى بر اين باورند كه در كتاب احمد احاديث موضوع نيز وجود دارد، امّا حافظ ابن حجر عسقلانى اين قول را ردّ مى كند.6 ابن حجر از عالمان شافعى مذهب است، با اين حال ضمن پذيرش وجود احاديث ضعيف در مسند احمد، اين كتاب را از احاديث موضوع خالى مى داند. وى در كتاب القول المسدّد في الذبّ عن مسند أحمد، احاديثى را كه گفته شده است جعلى است جمع آورى كرده و به تصحيح آن ها پرداخته است. ابن حجر در همين كتاب معتقد است كه اگرچه برخى احاديث مسند ضعيفند، امّا احاديث جعلى در اين كتاب وجود ندارد.
حافظ جلال الدين سيوطى، يكى ديگر از عالمان شافعى است كه راه ابن حجر عسقلانى را در اين باب پيموده و كار او را تكميل كرده است. به اعتقاد سيوطى علاوه بر آن چه ابن حجر ذكر كرده است، احاديث ديگرى در مسند احمد آمده كه مورد طعن و جرح قرار گرفته اند. از اين رو براى كتاب ابن حجر عسقلانى تتمه اى با عنوان الذيل الممهّد نوشته و هم چون او از كتاب مسند دفاع كرده است.7
در مجموع، صحت روايات مسند احمد بن حنبل همواره محل اختلاف بوده، و در اين باره كشمكش هايى ميان اتباع مذاهب مختلف وجود داشته است.
1 . طبقات الشافعيّة الكبرى: 2 / 31.
2 . همان; خصائص مسند الإمام احمد: 14.
3 . ر.ك: نفحات الأزهار: 2 / 27 به بعد.
4 . منهاج السنّة: 7 / 36 ـ 37، 161، 283.
5 . ر.ك: أضواء على السنة المحمدية: 323 ـ 326.
6 . همان.
7 . تدريب الراوى: 1 / 138 ـ 139; نيل الأوطار: 1 / 12.