اسناد قول ابن كثير به ضحاك

اسناد قول ابن كثير به ضحاك
روشن شد كه ابن كثير قول خود را به سياق آيات مستند ساخته است و هيچ حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلّم و يا گفتارى از صحابه را براى اثبات اين مدّعا ارائه نكرده است. اما ابن جوزى در تفسيرش اين قول را به يكى از مفسّران در طبقه تابعين، يعنى ضحّاك بن مزاحم نسبت داده است.1 پس اين قول هرگز به حديث پيامبر صلى الله عليه وآله وسلّم واصحاب و ازواج ايشان مستند نيست و به هيچ مفسّرى جز ضحّاك نيز نسبت داده نشده است.
با اين وجود نسبت اين قول به ضحّاك نيز صحيح نيست; چرا كه با احاديثى كه وى در اين زمينه نقل كرده منافات دارد. سيوطى مى نويسد:
وأخرج ابن جرير وابن أبي حاتم عن قتادة… قال: وحدّث الضحّاك بن مزاحم رضي الله عنه أنّ نبيّ الله صلّى الله عليه وآله وسلّم كان يقول: «نحن أهل بيت طهّرهم الله من شجرة النبوّة وموضع الرسالة ومختلف الملائكة وبيت الرحمة ومعدن العلم»;2
ابن جرير و ابن أبى حاتم آورده اند… و ضحّاك بن مزاحم نقل كرد كه
پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم مى فرمود: «ما اهل بيتى هستيم كه خداوند آن ها را پاك گردانيده است. همانان كه درخت نبوت، جايگاه رسالت، محل رفت و آمد ملائكه، خانه رحمت و معدن علم هستند».
هرگز كسى ادعا نكرده است كه همسران پيامبر معصومند و خداوند آنان را پاك گردانيده است; پس وقتى ضحاك بن مزاحم اين حديث را از پيامبر نقل مى كند، نمى توان به ضحاك نسبت داد كه وى همسران پيامبر صلى الله عليه وآله وسلّم را از مصاديق اهل بيت مى داند. بر فرض پذيرش اين سخن كه نظر ضحاك در اين باره همين است، باز قول او ارزشى ندارد، زيرا شخصيت وى نزد رجاليان سنى مخدوش است. پيش از اين در جلد نخست از همين نوشتار، ضمن بررسى شخصيت مفسّران سنى، به شخصيت ضحّاك نيز پرداختيم، اما به مناسبت به شرح حال اجمالى وى اشاره مى كنيم.

1. ر.ك: زاد المسير: 6 / 198.
2. الدرّ المنثور: 5 / 199.