سه ديدگاه متفاوت

سه ديدگاه متفاوت
كسانى كه به توجيه حكم عمر پرداخته اند، به چند دسته تقسيم مى شوند. در يك تقسيم بندى كلّى مى توان ديدگاه ها را به سه دسته ساماندهى كرد:
ديدگاه يكم: پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله حكم جواز ازدواج موقّت را نسخ كردند، ولى به جز عمر هيچ كس از اين مسأله آگاه نشد.
اين ديدگاه را فخر رازى پس از بيان چند توجيه براى اقدام عمر و نپذيرفتن آن ها، چنين بيان مى كند:
… فقط اين راه باقى مى ماند كه گفته شود: منظور عمر آن بود كه متعه در زمان پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله مباح بوده و من از آن منع مى كنم; زيرا براى من ثابت شده كه پيامبر صلى اللّه عليه وآله اين حكم را نسخ كرده است.1
نَوَوى پس از نقل سخن عمر مى افزايد:
معناى اين سخن چنين است: كسانى كه در زمان ابوبكر و عمر متعه نموده اند، خبر نسخ حكم متعه را نشنيده بودند.2
ديدگاه دوم: شخص پيامبر صلى اللّه عليه وآله متعه را حرام كرده است.
ديدگاه سوم: عمر آن را حرام كرد.
ديدگاه دوم و سوم را ابن قيّم جوزيه بيان كرده است.3
كسانى كه ديدگاه دوم را مى پذيرند و بر اين باورند كه خود رسول خدا صلى اللّه عليه وآله متعه را حرام كرد، درباره زمان تحريم متعه از سوى آن حضرت به هفت دسته تقسيم مى شوند4 كه مى گويند نسخ:
1 . در جنگ خيبر صورت پذيرفت. شافعى، از پيروان اين ديدگاه است.
2 . در زمان انجام عمره پس از فتح مكه صورت پذيرفت.
3 . در سال فتح مكه انجام متعه حرام شد. از قائلين به اين نظريه، ابن عيينه و گروهى ديگر هستند.
4 . در جنگ اوطاس صورت گرفت.
5 . در سالى كه جنگ حنين در گرفت، صورت پذيرفت.
ابن قيم مى گويد: به دليل متصل بودن جنگ حنين به فتح مكه، در واقع اين ديدگاه همان نظريه دوم است.5
البته ما در آينده اين موضوع را بررسى و پيرامون آن بحث خواهيم كرد.
6 . در سال جنگ تبوك صورت پذيرفت كه سخن در اين باره خواهد آمد.
7 . در سال حجة الوداع انجام شد.
ابن قيم مى گويد: اين توهّم برخى از راويان است. آنان در سفر توهّمى خود از فتح مكه تا حجة الوداع را پيموده اند; چرا كه سفر خيالى از نقطه اى به نقطه ديگر، از زمانى به زمان ديگر و از رويدادى به رويداد ديگر براى حافظان حديث و ديگر راويان بسيار رخ مى دهد.6
خلاصه آن چه طرفداران ديدگاه سوم براى توجيه حرام شدن آن چه خدا و رسولش حلال نموده اند (به طورى كه اين حكم تا زمان رحلت پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله نيز دست نخورده باقى ماند) چنين بيان شده است:
عمر متعه را حرام نمود و آن را منع كرد، اما از سوى ديگر، رسول خدا صلى اللّه عليه وآله به پيروى از سنّت و تشريع خلفاى راشدين فرمان داده اند.7
دسته بندى اين ديدگاه ها برگرفته از اقوال و گفته هاى آنان است كه با پژوهش و بررسى مى توان آن را از ديدگاه ها و اقوال آشفته آنان به دست آورد. اما شايسته است اين ديدگاه ها بررسى و ارزيابى شوند.

1 . تفسير كبير: 10 / 56.
2 . المنهاج، شرح صحيح مسلم: 9 / 157.
3 . زاد المعاد في هدى خير العباد: 2 / 184 ـ 185.
4 . ابن قيم چهار مورد را آورده كه عبارتند از: جنگ خيبر، فتح مكه، جنگ حنين و حجّة الوداع. ر.ك: زاد المعاد في هدى خير العباد: 2 / 183 و سه مورد ديگر از كتاب فتح البارى: 9 / 210، ذكر شده است.
5 . زاد المعاد في هدى خير العباد: 2 / 183 .
6 . همان: 2 / 183.
7 . همان: 2 / 184.