رجعت در قرآن

رجعت در قرآن
شايد روشن ترين آيه از قرآن مجيد اين آيه است كه مى فرمايد:
(وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّة فَوْجًا مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ);1
(به خاطر آور) روزى را كه ما از هر امتى، گروهى را از كسانى كه آيات ما را تكذيب مى كردند محشور مى كنيم و آن ها را نگه مى داريم تا به يكديگر بپيوندند.
احاديث فراوانى داريم كه مراد از اين آيه مباركه رجعت است.
شيخ حر عاملى رحمه الله در اين باره مى فرمايد:
قد وردت الأحاديث الكثيرة في تفسيرها بالرجعة، على أنّها نصٌّ واضح الدلالة ظاهرٌ بل صريحٌ في الرجعة; لأنّه ليس في القيامة قطعاً. وليس بعد القيامة رجعةٌ إجماعاً. فَتَعَيَّن كون هذه الرجعة قبلها وإنّما آية القيامة: (وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا)2.3
اين آيه قطعاً به قيامت مربوط نيست. چون در قيامت همه برمى گردند، نه اين كه از هر امتى گروهى.
پس معلوم مى شود كه منظور از اين روز، قبل از قيامت است.
بنابراين، دو آيه در قرآن مجيد بيان گر حشر (دوباره زنده شدن مردگان) است، در آيه اى درباره قيامت مى خوانيم:
(وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا);4
و همه آنان را برمى انگيزيم، و احدى از ايشان را فروگذار نخواهيم كرد.
و در روز ديگرى غير از روز قيامت مى فرمايد:
(وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّة فَوْجًا…);5
(به خاطر آور) روزى را كه ما از هر امتى، گروهى را از كسانى كه آيات ما را تكذيب مى كردند محشور مى كنيم… .
شيخ على بن ابراهيم قمى رحمه الله در ذيل اين آيه از حمّاد به سند صحيح چنين روايت مى كند: امام صادق عليه السلام فرمود:
ما يقول الناس في هذه الآية;
مردم در معناى اين آيه مباركه چه مى گويند؟
راوى مى گويد:
يقولون إنّها في القيامة;
اين آيه درباره قيامت است.
حضرت فرمود:
ليس كما يقولون، إنّ ذلك في الرجعة، أيحشر الله في القيامة من كلّ أمة فوجاً ويدع الباقين؟ إنّما آية القيامة قوله: (وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا);6
اين گونه نيست، به راستى اين آيه درباره رجعت است. آيا خداوند در روز قيامت گروهى از هر امّت را محشور مى كند و بقيه را رها مى نمايد؟ آيه اى كه به قيامت مربوط است اين است كه مى فرمايد: «و همه آنان (انسان ها) را برمى انگيزيم، و احدى از ايشان را فروگذار نخواهيم كرد!».
از اين روايت معلوم مى شود كه روز ديگرى غير از روز قيامت وجود دارد.
در حديث ديگرى آمده كه مفضّل مى گويد: امام صادق عليه السلام درباره آيه شريفه (وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّة فَوْجًا)7 فرمود:
ليس أ حد من المؤمنين قُتِل إلاّ ويرجع حتى يموت ولا يرجع إلاّ من مُحِّضَ الإيمان محضاً ومن محّض الكفر محضاً.8
اين آيه مباركه دلالت دارد كه خالصان در ايمان و كفر به اين عالم برمى گردند و مؤمنان از كافران انتقام مى گيرند.
معلوم شد، آيه اول به قيامت اختصاص دارد و اين آيه به روز ديگرى غير از روز قيامت مربوط است كه از آن به روز رجعت تعبير مى نماييم.
در آيه ديگر اين گونه مى خوانيم:
(وَنُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي اْلأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي اْلأَرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَجُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ);9
و ما اراده كرده ايم بر كسانى كه در زمين مورد استضعاف قرار گرفتند منت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم و حكومتشان را در زمين پابرجا سازيم; و به فرعون و هامان و سپاهيانشان، آن چه را از آن ها (بنى اسرائيل) بيم داشتند، نشان دهيم.
و در آيه ديگر اين گونه آمده است:
(وَعَدَ اللّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي اْلأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَني لا يُشْرِكُونَ بي شَيْئًا);10
خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند وعده مى دهد كه به يقين آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه به پيشينيان آن ها خلافت روى زمين را بخشيد و دينى را كه براى آنان پسنديده، پابرجا خواهد ساخت و ترسشان را به امنيت مبدل مى كند، آن چنان كه تنها مرا مى پرستند و چيزى را شريك من نخواهند ساخت.
شيخ حر عاملى رحمه الله در ذيل اين آيه مى نويسد:
قد وردت أ حاديث كثيرة بتفسيرها في الرجعة على أنّها نصّ في ذلك لا تحتمل سواه، إلاّ أن تصرف عن ظاهرها وتخرج عن حقيقتها، ولا ريب في وجوب الحمل على الحقيقة عند عدم القرينة، وليس هنا قرينة كما ترى.11
اين دو آيه نيز از آياتى است كه بر رجعت دلالت دارند; البته از روايات بسيارى استفاده مى شود كه دلالت آيه نخست از آيه دوم روشن تر است.
روايت جالب ديگرى در اصول الكافى آمده كه عبدالله بن سنان مى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره آيه شريفه پرسيدم كه مى فرمايد:
(وَعَدَ اللّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي اْلأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ);12
خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند وعده مى دهد كه به يقين آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه به پيشينيان آن ها خلافت روى زمين را بخشيد.
فرمود: ائمه به اين عالم برمى گردند.13
روايت ديگرى در تفسير العيّاشى آمده است: امام سجّاد عليه السلام در ذيل اين آيه مباركه مى فرمايد:
هم والله شيعتنا أهل البيت، يفعل الله ذلك بهم على يدي رجل منّا، وهو مهدي هذه الاُمّة وهو الّذي قال رسول الله صلى الله عليه وآله: «لو لم يبق من الدنيا إلاّ يومٌ واحد لطوّل الله ذلك اليوم حتّى يلي رجل من عترتي، اسمه اسمي، يملأ الأرض عدلاً وقسطاً كما ملئت ظلماً وجوراً»;14
به خدا سوگند، منظور از اين آيه شيعيان ما اهل بيت هستند. خداوند اين وعده را به دست مردى از ما خاندان محقق مى سازد، او همان مهدى اين اُمّت است; همو كه پيامبر خدا صلى الله عليه وآله درباره او فرموده: «اگر از عمر دنيا جز يك روز بماند، خداوند آن روز را چنان دراز گرداند تا مردى از خاندان من بيايد كه نام او با نام من مطابق است، زمين را از عدل و داد لبريز كند، همان طورى كه از ستم و جور پر شده باشد».
پس روشن شد كه ائمه عليهم السلام به بخشى از آيات قرآن مجيد درباره رجعت استدلال كرده اند، و بخشى از آيات نيز تأويل و تفسير به رجعت شده است.
البته آيات قرآنى در اين زمينه بسيار است كه به همين مقدار اكتفا كرديم.

1 . سوره نمل (27): آيه 83 .
2 . سوره كهف (18): آيه 47.
3 . الايقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة: 92.
4 . سوره كهف (18): آيه 47.
5 . سوره نمل (27): آيه 83 .
6 . تفسير القمى: 1 / 24، بحار الأنوار: 53 / 51، حديث 27، با كمى اختلاف.
7 . سوره نمل (27): آيه 83 .
8 . تفسير القمى: 2 / 131، مختصر بصائر: 169، حديث 19، بحار الأنوار: 53 / 53، ذيل حديث 30.
9 . سوره قصص (28): آيه 5 ـ 6.
10 . سوره نور (24): آيه 55.
11 . الايقاظ من الرجعة بالبرهان على الرجعة: 92.
12 . سوره نور (24): آيه 55.
13 . الكافى: 1 / 194، حديث 3.
14 . تفسير مجمع البيان: 7 / 267.