جبر و اختيار و داستانى شنيدنى

جبر و اختيار و داستانى شنيدنى
ائمه عليهم السلام مسئله جبر و اختيار و قضا و قدر را به طور كامل بيان كردند. آنان حقايق را بايد بيان كنند و دين را حفظ نمايند. از اين رو هم جبر و هم تفويض را رد كردند. مفضّل مى گويد: امام صادق عليه السلام فرمود:
لا جبر ولا تفويض ولكن أمر بين أمرين.1
حيف است اين مطلب بيان نشود. در تاريخ آمده است:
در زمان حجّاج مسئله قضا و قدر خيلى اوج گرفت. حجّاج به چهار نفر از بزرگان آن زمان به نام هاى حسن بصرى، عمرو بن عبيد، واصل بن عطاء و عامر شعبى كه از نظر اهل سنّت افراد بسيار بزرگى هستند و هر كدام در منطقه اى جداگانه زندگى مى كردند، نامه نوشت و نظرشان را درباره قضا و قدر خواست. حسن بصرى در پاسخ حجّاج نوشت:
إنّ أحسن ما سمعت من أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليهما السّلام أنّه قال: يابن آدم! أتظنّ أنّ الّذي نهاك دهاك، وإنّما دهاك أسفلك وأعلاك والله برىءٌ من ذلك.
بهترين سخنى كه از امير مؤمنان على بن ابى طالب عليهما السلام شنيدم اين است كه فرمود: اى فرزند آدم! گمان مى كنى كه خداى متعال كه تو را از بعضى از اشيا نهى كرده براى تو مشكل و درد سرى ايجاد كرده و تو را به گرفتارى انداخته. آن كه براى تو گرفتارى ايجاد مى كند خودت هستى، خداوند متعال به تو امر و نهى كرده و راه را به تو نشان داده است، خودت به اختيار خودت براى خودت مشكل ايجاد مى كنى.
حسن بصرى مطلب را از امير مؤمنان على عليه السلام نقل كرده و براى حجّاج كه بزرگ ترين دشمن آن حضرت است، فرستاد.
عمرو بن عبيد نوشت:
أحسن ما سمعت في القضاء والقدر قول علي بن أبي طالب عليهما السلام: لو كان الوزر في الأصل محكوماً كان الموزور في القصاص مظلوماً.
بهترين سخنى كه درباره قضا و قدر از على بن ابى طالب عليهما السلام شنيدم اين است:
اگر بنا باشد آن چه را شما مرتكب مى شويد، امر حتمى و قضايى از ناحيه خداوند متعال مسجّل باشد، پس قصاصى كه خداوند متعال مى كند بايد ظلم باشد.
واصل بن عطا نوشت:
أحسن ما سمعت في القضاء والقدر قول أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليهما السّلام أنّه قال: أيّدلّك على الطريق ويأخذ عليك المضيق؟
بهترين سخنى كه در مورد قضا و قدر از امير مؤمنان على بن ابى طالب عليهما السلام شنيدم اين كه فرمود: آيا خدا تو را به راه، راهنمايى مى كند آن گاه در تنگنا قرار مى دهد؟
عامر شعبى نيز نوشت:
أحسن ما سمعت في القضاء والقدر قول أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليهما السلام أنّه قال: كلّ ما استغفرت الله تعالى منه فهو منك، وكلّ ما حمدت الله تعالى فهو منه;
بهترين سخنى كه درباره قضا و قدر از امير مؤمنان على بن ابى طالب عليهما السلام شنيدم اين كه فرمود: آن چه از خدا آمرزش خواسته اى از آنِ توست و آن چه خدا را حمد و سپاس گفته اى، از آنِ اوست.
عجيب اين كه وقتى نامه ها به حجّاج رسيد گفت:
لقد أخذوها من عين صافية;2
به راستى آنان اين مطالب را از سرچشمه پاك و تميز زلالى گرفته اند.
آرى، امير مؤمنان على عليه السلام و ائمه عليهم السلام اين گونه عقايد و مبانى دين را حفظ كردند.

1 . التوحيد، شيخ صدوق: 362، حديث 8 ، بحار الأنوار: 5 / 17، حديث 27.
2 . الطرائف: 329 ـ 330، بحار الأنوار: 5 / 58، حديث 108.