توسل به ائمّه اطهار
وَمُقَدِّمُكُمْ أَمَامَ طَلِبَتِي وَحَوَائِجِي وَ إِرَادَتِي فِي كُلِّ أَحْوَالِي وَ أُمُورِي;
و شما را به درگاه خداى عزوجل شفيع آرم و به وسيله شما به پيشگاهش تقرّب جويم و شما را در پيش روى خواسته ها و حاجات و اراده ام; در همه حالات و كارهايم قرار دهم.
ترديدى نيست كه ائمه عليهم السلام نيز وسيله قرب به سوى خداى سبحان و واسطه قضاى حاجت ها هستند. اين موضوع از چند محور قابل طرح است:
نخست آن كه وقتى توسّل به پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله تمام شد توسّل به ائمّه عليهم السلام نيز تمام خواهد بود. چرا؟ به سه دليل:
1 . وحدت ملاك.
2 . اهل بيت پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله بضعه رسول خدا هستند و از آن حضرت جدا نيستند; يعنى توسّل به صديقه طاهره عليها السلام اصلاً توسّل به پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله است.
3 . اساساً خلقت ائمه عليهم السلام با خلقت رسول خدا صلى الله عليه وآله يكى است; چرا كه آن بزرگواران از نور واحد و از شجره واحده خلق شده اند.
زيد شحّام در ضمن حديثى مى گويد: امام صادق عليه السلام فرمود:
خلقنا واحد، وعلمنا واحد، وفضلنا واحد، وكلّنا واحد عند الله عزّوجلّ;
آفرينش ما يكى است، دانش ما يكى است، فضيلت ما يكى است و همگى ما در پيشگاه خداوند متعال يكى هستيم.
عرض كردم: تعداد شما چند نفر است؟
فرمود:
نحن اثنا عشر، هكذا حول عرش ربّنا جلّ وعزّ في مبتدأ خلقنا، أوّلنا محمّد، وأوسطنا محمّد، وآخرنا محمّد;1
ما دوازده تن هستيم و از آغاز آفرينش ما گرداگرد عرش پروردگارمان اين گونه بوديم. اول ما محمّد، وسط ما محمّد و آخر ما محمّد است.
دوم آن كه وقتى توسّل به عبادت و نماز باشد و عبادت مقرّب به سوى خدا باشد; امام عليه السلام به طريق اولى مقرّب خواهد بود.
سوم آن كه در حديث توسّل حضرت آدم عليه السلام، او نه فقط به پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله بلكه به خمسه طيبه توسّل كرد.
اين حديث هم از طرق عامه و هم از طرق خاصه وارد شده و در منابع اهل سنّت اين حديث از ابن عباس معروف است.
خداوند متعال مى فرمايد:
(فَتَلَقّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات فَتابَ عَلَيْهِ);2
سپس آدم از پروردگارش كلماتى دريافت داشت; (و با آن ها توبه كرد) و خدا توبه او را پذيرفت.
جلال الدين سيوطى در تفسير الدر المنثور در ذيل اين آيه مباركه حديث توسّل حضرت آدم عليه السلام را روايت كرده است3 و اهل سنّت اين حديث را از امام صادق عليه السلام نيز روايت كرده اند. براى نمونه ابن مغازلى و قندوزى اين گونه روايت مى كنند:
عن المفضّل قال: سألت جعفر الصادق عليه السلام عن قوله عزوجل: (وَإِذِ ابْتَلى إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِمات) الآية.
قال: هي الكلمات الّتي تلقّاها آدم من ربّه فتاب عليه، وهو انّه قال: يا ربّ أسألك بحق محمّد وعلى وفاطمة والحسن والحسين إلاّ تبت عليّ.
فتاب الله عليه إنّه هو التوّاب الرحيم.
فقلت له: يابن رسول الله! فما يعني بقوله: (فَأَتَمَّهُنَّ)؟
قال: يعني أتمّهن إلى القائم المهدي اثنا عشر إ ماماً، تسعة من ولد الحسين عليهم السلام;4
مفضّل مى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره آيه (وَإِذِ ابْتَلى إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِمات) پرسيدم.
فرمود: همان كلماتى است كه آدم از پروردگارش ياد گرفت، توبه كرد و توبه او پذيرفته شد. آن كلمات از اين قرار است كه گفت: پروردگارا! از تو درخواست مى كنم به حق محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام كه توبه مرا بپذيرى.
خداوند توبه او را پذيرفت، به راستى او بسيار توبه پذير و رحيم است.
عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! معناى فرمايش خدا كه (فَأَتَمَّهُنَّ) چيست؟
فرمود: يعنى آنان را به قائم مهدى تمام كرد كه دوازده امام و پيشوا هستند كه نُه تن از آنان از نسل امام حسين عليه السلام هستند.
چهارم آن كه ائمّه عليهم السلام وسيله هستند. خداوند متعال مى فرمايد:
(وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ);5
و وسيله اى براى تقرب به او بجوييد!
حضرت امام رضا عليه السلام در ذيل اين آيه مباركه به سند از پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله روايت مى كند كه ايشان فرمودند:
الأئمّة من ولد الحسين عليه السلام من أطاعهم فقد أطاع الله، ومن عصاهم فقد عصى الله عزّوجلّ، هم العروة الوثقى وهم الوسيلة إلى الله عزّوجلّ;6
ائمّه از فرزندان امام حسين عليه السلام هستند، هر كس از آنان اطاعت كند، در واقع از خدا اطاعت كرده است و هر كس آن ها را نافرمانى كند در واقع خدا را نافرمانى كرده است. آنان عروة الوثقى و وسيله تقرب به سوى خداى متعال هستند.
در ذيل اين آيه روايت هاى ديگرى نيز نقل شده است.
1 . كتاب الغيبة للنعمانى: 87 ـ 88 ، حديث 16، المختصر: 277، حديث 369، بحار الأنوار: 25 / 363، حديث 23.
2 . سوره بقره (2): آيه 37.
3 . تفسير الدر المنثور: 1 / 60 ـ 61، شواهد التنزيل: 1 / 101.
حديث توسل در منابع شيعى با تعابير گوناگون وارد شده است. ر.ك: الكافى: 8 / 304، حديث 472، تفسير مجمع البيان: 1 / 375، بحار الأنوار: 11 / 176، حديث 22.
4 . المناقب، ابن مغازلى: 63، حديث 89 ، ينابيع الموده: 1 / 290، حديث 6.
5 . سوره مائده (5): آيه 35.
6 . عيون أخبار الرّضا عليه السلام: 1 / 63، حديث 217، بحار الأنوار: 36 / 244، حديث 54، كنز الدقائق: 1 / 614.