پرهيزكاران
الْمُتَّقوُنَ؛
گواهى مى دهم كه پرهيزكاران، شما هستيد.
پرهيزكاران ائمّه ما هستند كه البته اين ترجمه چنان كه روشن خواهد شد مسامحه است.
واژه «تقوا» از «وقاية» گرفته شده است. راغب اصفهانى گويد:
وقى: الوقاية حفظ الشيء ممّا يؤذيه ويضرّه، يقال: وقيت الشيء أقيه وقاية… والتقوى جعل النفس في وقاية ممّا يخاف… .1
وقايت از هر ضررى به حسب آن ضرر است. براى مثال اگر هوا سرد باشد و انسان لباس گرم مى پوشد كه بيمار نشود، مى گويند: فلانى خود را از سرما حفظ كرد. به زبان عربى مى گويند: وَقى نفسه من البرد، يا: توقّى البرد.
ضرر يعنى چه؟
ضرر يعنى انحراف از مسير صحيح و مطلوب در هر موردى.
براى مثال، مسير صحيح و وضع مطلوب يك تاجر اين است كه سود كند و در تجارت پيشرفت نمايد، اگر از اين مسير انحراف پيدا كرد، مى گويند كه ضرر كرد.
مثال ديگر، مزاج انسان عملكرد اعضاى مختلفى است كه اگر هر عضوى در مسير صحيح خودش كار بكند بدن سالم و مزاج مستقيم مى شود، و اگر در بعضى از اين اعضا، مشكلى پيدا بشود، مى گويند: مزاج آقا به هم ريخته و سلامتى خود را از دست داده و بيمار است.
در قضاياى معنوى نيز همين طور است. ضرر يعنى انحراف از مسير صحيح و از وضعيت مطلوب عند الشارع خارج شدن. مسير صحيح در بعد اعتقادى اين است كه انسان اعتقادات خود را تصحيح و از كتاب، سنت، عقل و منابع معتبر بگيرد و آن ها را حفظ كند؛ و چنان عقايدش قوى باشد كه آسيبى نرسد و انحرافى حاصل نشود. از اين رو اگر كسى در عقيده اى از عقايدش، از مسير صحيح خارج شود، مى گويند كه فلانى انحراف پيدا كرده است.
انسان به انجام تكاليفى، اجتناب از محرّماتى و عمل به واجباتى موظّف است. اين ها را بايد از جاى صحيحى اخذ كند كه در شريعت معيّن كرده اند كه در اين صورت انسان يا مجتهد است، يا مقلّد و يا محتاط، اگر فردى بر مبناى صحيحى عمل كند و احكام را به طور صحيح انجام بدهد؛ عمل او بى نقص و بى غلط خواهد بود و اگر ايراد، نقص و غلطى در كار باشد و يا اين احكام را از جاى غير صحيحى اخذ كند مى گويند كه او انحراف پيدا كرده است.
در بُعد اخلاق نيز همين طور است؛ نَفْس انسانى بايستى مراقبت گردد، طبق فرمايش اهل بيت عليهم السلام، نَفْس انسانى بايد تزكيه و تهذيب شده، به صفات حسنه مزيّن گشته و از صفات سيّئه پاك بشود.
انسان بايد در اين مسير گام بردارد و بر پاكى نَفْس خود، مواظبت كند و بكوشد كه اين پاكى را افزايش دهد. در اين راستا بايد از كتاب، دوست و محيط زيان آور اجتناب كند، نبايد به هر سخنى گوش فرا دهد، با هر كسى هم نشين شود؛ چرا كه اثر مى گذارد و در اين صورت گفته مى شود: فلانى انحراف پيدا كرده است.
بنابر آن چه گذشت، تقوا سالم بودن از همه از انواع و اقسام انحرافات است كه انسانِ مكلّف در مسير كمال قدم بردارد، در هر سه بعد اعتقادى، عملى و اخلاقى مواظبت كند و اگر در جايى ايرادى پيش آمد، ضرر و انحراف از مسير صحيح و خروج از وضع مطلوب خواهد بود.
1 . المفردات فى غريب القرآن: 530.