حزب اللّه
وَحِزْبِهِ;
و (سلام بر) حزب خدا.
واژه «حزب» كه در چند جاى قرآن آمده، به گروهى گويند كه بر قولى متّفق و در پى نصرت آن هستند.1 در قرآن مجيد گروهى به عنوان «حزب اللّه» و گروهى به عنوان «حزب الشيطان» معرّفى شده اند. عنوان «حزب اللّه» در دو جاى قرآن آمده است:
1 . سوره مائده كه مى فرمايد:
(إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَهُمْ راكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ);2
سرپرست و ولى شما فقط خدا، پيامبر او و كسانى هستند كه ايمان آورده اند! آن هايى كه نماز را برپا مى دارند و در حال ركوع زكات مى پردازند و كسانى كه ولايت خدا و رسول او و مؤمنان را بپذيرند (پيروزند); كه به راستى حزب خدا پيروزند.
2 . سوره مجادله كه مى فرمايد:
(لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ اْلآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشيرَتَهُمْ أُولئِكَ كَتَبَ في قُلُوبِهِمُ اْلإيمانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوح مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنّات تَجْري مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهارُ خالِدينَ فيها رَضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولئِكَ حِزْبُ اللّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ);3
هيچ گروهى را كه به خدا و روز رستاخيز ايمان دارند نمى يابى كه با دشمنان خدا و رسولش دوستى كنند، گرچه پدران يا پسران يا خواهران و يا خويشاوندانشان باشند; آنان كسانى هستند كه خدا ايمان را در دل هايشان نوشته و با روحى از جانب خودش تأييد كرده است و آن ها را در باغ هاى بهشت وارد مى كند كه جوى ها از پاى درختانش روان است، در آن جاودانه مى مانند. خدا از آنان خشنود است و آنان از او خشنودند، آنان حزب اللّه هستند. هان كه به راستى حزب اللّه همان رستگارانند.
قرآن در عنوان «حزب الشيطان» نيز مى فرمايد:
(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ما هُمْ مِنْكُمْ وَلا مِنْهُمْ وَيَحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يَعْلَمُونَ… اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللّهِ أُولئِكَ حِزْبُ الشَّيْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ);4
آيا نديدى كسانى را كه با گروهى كه مورد خشم خدا بودند دوستى نمودند، نه آن ها از شما هستند و شما از آنان و سوگند دروغ ياد مى كنند كه خود مى دانند… شيطان بر آنان چيره شده و ياد خدا را از خاطر آن ها برده است، آنان حزب شيطان هستند، هان كه به راستى حزب شيطان همان زيانكارانند.
چنان كه پيداست، «حزب الشيطان» در مقابل «حزب اللّه» قرار گرفته است كه اين ها «الغالبون» و آن ها «الخاسرون» هستند.
وصف اساسى «حزب اللّه» ولايت (اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذينَ آمَنُوا) و وصف عمده «حزب الشيطان» ولايت (قَوْمًا غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ) است.
و عمده كسانى كه در قرآن مجيد مورد «غضب» خدا قرار گرفته اند، مشركان و منافقان هستند. كافى است به اين آيه توجّه شود كه مى فرمايد:
(وَيُعَذِّبَ الْمُنافِقينَ وَالْمُنافِقاتِ وَالْمُشْرِكينَ وَالْمُشْرِكاتِ الظّانِّينَ بِاللّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَساءَتْ مَصيرًا);5
و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خداى تعالى گمان بد مى برند مجازات كند. بدى و حوادث زيانبار بر آنان وارد مى شود و خداى تعالى بر آنان غضب كرده و آنان را از رحمت خود دور نموده است و جهنم را براى آن ها آماده ساخته است و چه سرانجام بدى است.
بنابراين، «حزب الشيطان» به اعوان و انصار مشركان و منافقان گفته مى شود.
امّا «حزب اللّه» كسانى هستند كه به ولايت خدا و رسول و (الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَهُمْ راكِعُونَ) قائل هستند كه اين آيه در شأن امير مؤمنان على عليه السلام در داستان تصدّق آن حضرت در حال ركوع نازل شده است.6
پس امير مؤمنان على و ائمّه اطهار عليهم السلام و شيعيانشان كه به ولايت امير مؤمنان على عليه السلام معتقدند. «حزب اللّه» هستند، يعنى آنانى كه براى نصرت خدا در مقابل شرك و نفاق كوشش مى كنند و در مقابل «حزب الشيطان» قرار دارند.
تا اين جا، از خود قرآن مجيد مفهوم «حزب» و هم چنين مصداق «حزب اللّه» مشخّص شد. فكر و راه «حزب اللّه» دقيقاً در مقابل «حزب الشيطان» قرار دارد كه راه حزب اللّه ادامه راه رسول اللّه و راه حزب الشيطان ادامه راه مشركان و منافقان قريش است.
امّا با توجّه به روايات ذيل آيه مباركه «حزب اللّه»، مطلب روشن تر خواهد بود:
ابن عباس در روايتى ذيل اين آيه گويد:
(وَمَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ) يعني يحب اللّه (وَرَسُولَهُ) يعني محمّداً (وَالَّذينَ آمَنُوا)يعني ويحب علي بن أبي طالب (فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ)يعني شيعة اللّه وشيعة محمّد وشيعة علي هم الغالبون; يعني العالون على جميع العباد الظاهرون على المخالفين لهم.
قال ابن عباس: فبدأ اللّه في هذه الآية بنفسه، ثمّ ثنى بمحمّد، ثمّ ثلّث بعلي.
]ثمّ قال[: فلمّا نزلت هذه الآية قال رسول اللّه صلى اللّه عليه وآله وسلم: رحم اللّه علياً اللهمّ أدر الحق معه حيث الدار.
قال ابن مؤمن: لا خلاف بين المفسّرين أنّ هذه الآية نزلت في أمير المؤمنين علي عليه السلام;7
«و كسانى كه ولايت خدا» يعنى دوستى او «و پيامبرش» يعنى حضرت محمّد صلى اللّه عليه وآله «و افراد باايمان» يعنى على بن ابى طالب عليه السلام «را بپذيرند و آن حضرت را دوست بدارند پيروز و رستگارند «به راستى كه حزب خدا پيروزند» يعنى شيعه خدا، شيعه حضرت محمّد صلى اللّه عليه وآله و شيعه على عليه السلام پيروز هستند; يعنى آنان بر تمامى بندگان خدا برترى دارند و بر مخالفينشان غالب هستند.
ابن عباس گويد: پس خداى تعالى در اين آيه نخست از خود آغاز كرد، سپس در مرحله دوم حضرت محمّد صلى اللّه عليه وآله را نام برد در مرحله سوم سخن از على عليه السلام به ميان آورد.
ابن عباس در ادامه گويد: آن گاه كه اين آيه نازل شد، پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله عرضه داشت: خداوند على را رحمت كند، خدايا! حق را در مدار على بگردان.
ابن مؤمن گويد: هيچ اختلافى ميان مفسران نيست كه اين آيه درباره امير مؤمنان على عليه السلام نازل شده است.
در روايت ديگرى ابن عباس گويد: رسول خدا صلى اللّه عليه وآله به على عليه السلام فرمود:
يا علي! شيعتك هم الفائزون يوم القيامة، فمن أهان واحداً منهم فقد أهانك، ومن أهانك فقد أهانني، ومن أهانني أدخله اللّه نار جهنّم خالداً فيها وبئس المصير.
يا علي! أنت منّي وأنا منك، روحك من روحي، وطينتك من طينتي، وشيعتك خلقوا من فضل طينتنا، فمن أحبهم فقد أحبّنا، ومن أبغضهم فقد أبغضنا، ومن عاداهم فقد عادانا، ومن ودهم فقد ودنا.
يا علي! إنّ شيعتك مفغور لهم على ما كان فيهم من ذنوب وعيوب.
يا علي! أنا الشفيع لشيعتك غداً إذا قمت المقام المحمود، فبشّرهم بذلك.
يا علي! شيعتك شيعة اللّه، وأنصارك أنصار اللّه، وأولياؤك أولياء اللّه وحزبك حزب اللّه.
يا علي! سعد من تولاّك، وشقي من عاداك.
يا علي! لك كنز في الجنّة، وأنت ذو قرنيها;8
اى على! شيعيان تو در روز قيامت رستگارند، كسى كه به آنان توهين كند به تو توهين كرده است و آن كس كه به تو توهين كند به من توهين كرده است و آن كس كه به من توهين كند خداوند براى هميشه او را در آتش دوزخ گرفتار مى نمايد و آن بدجايگاهى است.
اى على! تو از من هستى و من از تو; روح تو روح من و طينت تو طينت من و شيعيان تو از باقى مانده طينت ما خلق شده اند; پس آن كس كه آنان را دوست داشته باشد همانا ما را دوست داشته است و آن كس بر آنان بغض بورزد همانا به ما بغض ورزيده است و آن كس كه با آنان دشمنى ورزد با ما دشمنى ورزيده است و هر كس كه به آنان اظهار دوستى نمايد به ما اظهار دوستى نموده است.
اى على! شيعيان تو از تمامى گناهان و عيوبى كه در آنان است بخشيده شده اند.
اى على! آن گاه كه در مقام شفاعت در روز قيامت قرار مى گيرم، من شفيع شيعيان تو خواهم بود. پس آنان را به اين شفاعت بشارت ده.
اى على! شيعيان و پيروان تو همان پيروان خدا، و ياوران تو ياوران خدا، دوست داران تو دوست داران خدا و حزب تو حزب خدا هستند.
اى على! آن كس كه محبت تو را در دل داشت خوشبخت است و آن كس كه تو را دشمن داشت شقى و بدبخت است.
اى على! براى تو گنجى در بهشت است و تو صاحب دو طرف آن هستى.
در روايت ديگرى كه شيخ مفيد رحمه اللّه نقل مى كند، آمده است: امير مؤمنان على عليه السلام مى فرمايد: پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله به من فرمود:
يا علي! بكم يفتح هذا الأمر، وبكم يختم، عليكم بالصبر، فإنّ العاقبة للمتقين، أنتم حزب اللّه، وأعداؤكم حزب الشيطان. طوبى لمن أطاعكم، وويل لمن عصاكم، أنتم حجّة اللّه على خلقه، والعروة الوثقى، من تمسّك بها اهتدى، ومن تركها ضلّ. أسأل اللّه لكم الجنّة، لا يسبقكم أحد إلى طاعة اللّه، فأنتم أولى بها;9
اى على! اين امر با شما آغاز شده و با شما پايان مى يابد، بر شما باد صبر و شكيبايى; چرا كه عاقبت از آنِ پرهيزكاران است، شما حزب اللّه هستيد و دشمنان شما حزب شيطان. خوشا به حال كسى كه از شما اعطا كند و واى بر حال كسى كه از فرمان شما سرپيچى نمايد. شما حجت خدا بر خلق او و دستگيره محكم الهى هستيد، و هر كه بدان چنگ زند هدايت يابد و هر كه آن را رها كند گم راه خواهد شد. از خداوند براى شما بهشت را خواهانم، كسى در اطاعت خدا از شما پيشى نخواهد گرفت و شما بدان سزاواريد.
شيخ طوسى رحمه اللّه روايت ديگرى را چنين نقل مى كند: حبّه عرنى گويد: از حضرت على عليه السلام شنيدم كه مى فرمود:
نحن النجباء وأفراطنا أفراط الأنبياء، حزبنا حزب اللّه، والفئة الباغية حزب الشيطان، من ساوى بيننا وبين عدوّنا فليس منا;10
ما همان نجيبان و برگزيدگان هستيم و پيش گامان ما پيش گامان انبيا هستند، حزب ما همان حزب خداست و گروه ستمكار همان حزب شيطانند. آن كس كه ما را با دشمنان ما برابر بداند از ما نيست.
1. راغب اصفهانى گويد: «
2. سوره مائده (5): آيات 55 و 56.
3. سوره مجادله (58): 23.
4. همان: 15 ـ 20.
5. سوره فتح (48): آيه 6.
6. براى آگاهى بيشتر، ر.ك: نگاهى به آيه ولايت از همين نگارنده.
7. شواهد التنزيل: 1 / 246، حديث 241.
8. الامالى، شيخ صدوق: 66 و 67، بشارة المصطفى: 42، حديث 31.
9. الامالى، شيخ مفيد: 109 و 110، مجلس 12، حديث 9، بحار الانوار: 23 / 142، حديث 93.
10. الامالى، شيخ طوسى: 270، حديث 502، بحار الانوار: 23 / 106، حديث 5.