بررسى عقلى اين ديدگاه
ما با اهل سنّت با اين ديدگاه بحث مى كنيم كه از نظر عقلى اين سه شرط را در امام لازم بدانيم. از طرفى فرض مى كنيم كه انتخاب امام، با رأى و اختيار مردم صورت مى گيرد; از اين رو تنها اختلاف ما درباره امام پس از رسول خدا صلى اللّه عليه وآله است; چرا كه ما مى گوييم امام پس از پيامبر، على بن ابى طالب عليهما السلام است و آنان به امامت ابوبكر عقيده دارند.
اكنون سخن در اين است كه ويژگى هايى را كه همه اهل سنّت در امام لازم مى دانند و مى گويند مردم بايد كسى را انتخاب كنند كه هر سه شرط را دارا باشد; آيا اين ويژگى ها در على بن ابى طالب نيز بوده است، يا به ابوبكر اختصاص دارد؟
البته ما در اين جا با چشم پوشى از كتاب و سنّت بحث مى كنيم; زيرا قرآن، سنّت پيامبر و دليل هاى ديگر، بيان گر امامت على بن ابى طالب عليهما السلام بوده و آن را به اثبات مى رسانند.
عقل مى گويد: سرپرست و راهنماى يك جمعيّت و جانشين پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله بايد همه اين ويژگى ها را دارا باشد، ما نيز همانند اهل سنّت همه اين اوصاف را در امام لازم مى دانيم، گرچه عصمت امام نيز كه مرتبه اى بالاتر از عدالت است در نزد ما معتبر است; ولى در همان ويژگى هايى كه آنان قبول دارند بحث كرده و از روش خود چشم پوشى مى كنيم.
اكنون مى گوييم: اگر اين ويژگى هايى كه در نزد اهل سنّت معتبر است در على بن ابى طالب جمع باشد، او امام و پيشوا خواهد بود و اگر در فرد ديگرى باشد او چنين شايستگى را دارد و اگر اين ويژگى ها در هر دو فرد جمع باشد، بررسى مى كنيم كه كدام يك اين ويژگى ها را در بالاترين مرتبه اش داراست تا او را به عنوان امام برگزيده و بر ديگرى مقدّم كنيم. در غير اين صورت اگر شخصى را كه بهتر است، كنار زده و ديگرى را بر او مقدّم كنيم از نظر عقلى كار قبيحى خواهد بود، با اين كه قرآن در اين باره مى فرمايد:
(أَ فَمَنْ يَهْدي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدّي);1
آيا كسى كه به حق هدايت مى كند براى پيروى شايسته تر است يا آن كس كه هدايت نمى شود مگر هدايتش كنند؟
به راستى آيا شخص عالم و آگاه، براى راهنمايى مردم سزاوارتر است يا كسى كه نادان و بى خرد است؟
بر فرض اين كه هر دو رهبر عالِم باشند، آيا كسى كه آگاه تر است مقدم است يا نه؟
آيا كسى كه عادل است شايستگى رهبرى مردم را دارد يا كسى كه به مردم ظلم روا مى دارد؟
آرى، ما براى پاسخ اين پرسش ها بايد به عقل و عقلا رجوع كنيم كه سخن ما نيز در همين زمينه است.
اهل سنّت مى گويند كه اين ويژگى ها مورد اتفاق دانشمندان است; اما در اين كه امام، هاشمى و يا قريشى باشد، معصوم و يا آزاد باشد، اختلاف وجود دارد. گرچه آنان حديثى را به رسول خدا صلى اللّه عليه وآله نسبت مى دهند كه آن حضرت به پيروى از كسى كه بر مسلمانان ولايت دارد امر كرده است هر چند آن حاكم، برده باشد.
ويژگى عصمت را نيز شيعيان معتقدند; ولى ديگران لازم نمى دانند و در ديگر صفات نيز اختلاف شده است، همان گونه كه گفتيم اهل سنّت فقط درباره سه ويژگى اتفاق نظر دارند: علم، شجاعت و عدالت كه محور پژوهش ما بر اين ويژگى ها مى چرخد.
1 . سوره يونس: آيه 35.