قرآن كريم و تعليم روش استدلال

قرآن كريم و تعليم روش استدلال
خداوند متعال در برخى آيات قرآن، روش استدلال را به پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله مى آموزد. براى مثال در سوره يس چنين آمده است:
(وَضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَنَسِيَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَهِيَ رَميمٌ * قُلْ يُحْييهَا الَّذي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّة وَهُوَ بِكُلِّ خَلْق عَليمٌ * الَّذي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ اْلأَخْضَرِ نارًا فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ * أَ وَلَيْسَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَاْلأَرْضَ بِقادِر عَلى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَهُوَ الْخَلاّقُ الْعَليمُ * إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ * فَسُبْحانَ الَّذي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْء وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ);1
و براى ما مَثَلى زد و آفرينش خود را از ياد برد و گفت: كيست آن كه اين استخوان هاى پوسيده را زنده مى كند؟ بگو: آن كسى آن ها را زنده مى كند كه نخستين بار آن ها را حيات بخشيد و او به هر آفرينشى دانا است. همان كسى كه براى شما از درخت سبز آتش قرار داد تا وقتى بخواهيد از آن آتش بيفروزيد. آيا كسى كه آسمان ها و زمين را آفريده، قادر نيست همانند آنان را بيافريند؟
آرى، البته قادر است و او آفريننده داناست. فرمان او چنين است كه هر گاه چيزى را اراده كند به محض اين كه مى گويد: «موجود باش» فورى، موجود مى شود. پس پاك و منزّه است خدايى كه مالكيّت هر موجودى به دست قدرت اوست و به سوى او باز گردانده مى شويد.
در سوره بقره نيز اين گونه مى خوانيم:
(وَقالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاّ مَنْ كانَ هُودًا أَوْ نَصارى تِلْكَ أَمانِيُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ);2
(يهودى ها) گفتند: هرگز جز يهود و نصارا به بهشت داخل نخواهد شد، (اى پيامبر! بگو:) اين آرزوى آن ها است. بگو: دليل و برهان خود را بياوريد، اگر راست مى گوييد.
در آيه ديگرى از سوره بقره مى خوانيم:
(قُلْ إِنْ كانَتْ لَكُمُ الدّارُ اْلآخِرَةُ عِنْدَ اللّهِ خالِصَةً مِنْ دُونِ النّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ);3
(اى پيامبر!) بگو: اگر خداوند سراى آخرت را تنها براى شما اختصاص داده نه به ديگر مردم، پس تمنّاى مرگ كنيد اگر راست مى گوييد.
در سوره مائده مى فرمايد:
(لَقَدْ كَفَرَ الَّذينَ قالُوا إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ مِنَ اللّهِ شَيْئًا إِنْ أَرادَ أَنْ يُهْلِكَ الْمَسيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِي اْلأَرْضِ جَميعًا * وَلِلّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَاْلأَرْضِ وَما بَيْنَهُما يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَاللّهُ عَلى كُلِّ شَيْء قَديرٌ);4
همانا كافر شدند آن هايى كه گفتند: به راستى خدا، همان مسيح بن مريم است. (اى پيامبرا) بگو: كدام قدرت مى تواند كسى را از قهر و قدرت خدا نگه دارد، اگر بخواهد عيسى بن مريم و نيز مادرش مريم و هر كه در روى زمين است همه را هلاك گرداند؟ آسمان ها و زمين و هر چه در بين آن هاست همه ملك خداست و هرچه را بخواهد مى آفريند و خدا بر هر چيز تواناست.
در جاى ديگرى از سوره مائده آمده است:
(وَقالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصارى نَحْنُ أَبْناءُ اللّهِ وَأَحِبّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ);5
يهود و نصارا گفتند: ما پسران خدا و دوستان او هستيم; بگو: اگر چنين است پس چرا شما را به گناهانتان عذاب مى كند; بلكه شما بشرى هستيد از آفريدگان او… .
در سوره انعام مى خوانيم:
(قُلْ أَ نَدْعُوا مِنْ دُونِ اللّهِ ما لا يَنْفَعُنا وَلا يَضُرُّنا…);6
بگو: آيا غير از خدا، چيزى را بخوانيم كه نه سودى به حال ما دارد و نه زيانى به ما مى رساند؟
در سوره انبيا مى فرمايد:
(أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَةً مِنَ اْلأَرْضِ هُمْ يُنْشِرُونَ * لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتا… أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَةً قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ هذا ذِكْرُ مَنْ مَعِيَ وَذِكْرُ مَنْ قَبْلي);7
آيا آن ها معبودهايى از همين زمين برگزيدند و آن ها را جان آفرين پندارند كه اگر در آسمان و زمين جز خداى يكتا، خدايان ديگرى بود همانا نظام جهان هستى به هم مى خورد… .
آيا آن ها معبودهايى جز او برگزيدند؟ بگو: برهانتان را بياوريد. اين سخن همراهان من و سخن كسانى است كه پيش از من بودند… .

1 . سوره يس: آيه هاى 78 ـ 83 .
2 . سوره بقره: آيه 111.
3 . همان: آيه 94.
4 . سوره مائده: آيه 17.
5 . همان: آيه 18.
6 . سوره انعام: آيه 71.
7 . سوره انبيا: آيه هاى 21 ـ 24.