امامت چیست؟

امامت چیست؟
تعريف يكسان مسلمانان از امامت، اهميّت و عظمت آن را نمايان مى سازد. براى نمونه به مواردى از تعريف دانشمندان اسلامى اشاره مى نماييم.
قاضى ايجى مى گويد:
برخى گفته اند: امامت به رياست عامّ در امور دين و دنيا اطلاق مى شود. اما اين تعريف جامع و مانع نيست و نبوّت را نيز دربر مى گيرد. بهتر آن است كه گفته شود: امامت به معناى خلافت رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در برپايى دين است; به گونه اى كه اطاعت از آن بر همه امّت، واجب است.1
سعدالدين تفتازانى در اين باره مى گويد:
امامت به معناى رياست عامّ در امر دين و دنياست كه به جانشينى از پيامبر صورت مى گيرد… .2
علاّمه حلّى رحمه اللّه در تعريف امامت مى گويد:
امامت به معناى رياست عامّ يك فرد در اُمور دين و دنياست كه به جانشينى از پيامبر صلى اللّه عليه وآله، صورت مى پذيرد.3
دانشمند فاضل، مقداد سيورى4 در شرح خود مى نويسد:
امامت به معناى رياست عامّ يك فرد انسانى در اُمور دين و دنياست. بنابراين، رياست، جنس قريب است و انتساب امامت به يك شخص، جنس بعيد به شمار مى رود. عامّ بودن امامت نيز فصل تعريف است كه باعث مى شود اين مفهوم از ولايت قُضات و نمايندگان، جدا گردد و آنان را دربرنگيرد و قيد «در اُمور دين و دنيا» نشان گر عرصه امامت و دائره رياست آن است; به گونه اى كه دين و دنيا را به طور مساوى دربرمى گيرد.
از سوى ديگر استفاده از عبارت «يك فرد انسانى»، به دو مسأله اشاره دارد:
1 . فردِ شايسته امامت، بايد شخصى منتصب از جانب خدا و رسول او باشد، نه هر شخصى كه اتّفاق افتاد.
2 . در يك زمان واحد، فقط يك شخص، شايستگى امامت را دارد.
البته برخى از دانشمندان قيد اصالت را نيز افزوده و در تعريف امامت مى گويند:
امامت به معناى رياست عامّ يك فرد انسانى در اُمور دين و دنيا، به اصالت است.
اين تعريف، امامت نيابى را شامل نمى شود كه امام، عموم ولايت را به او تفويض كرده است; زيرا كه رياست نايب امام، عامّ است، امّا اصالتى در رياست او وجود ندارد.
واقعيت اين است كه تعريف مذكور، رياست عامّ را از نايب امام سلب مى كند; چرا كه نايب مذكور، هيچ رياستى بر امام خود ندارد و به همين جهت، رياست او، عامّ تلقّى نمى شود.
با اين همه، تعريف مذكور، نبوّت را نيز دربرمى گيرد; به همين دليل اين قيد نيز افزوده شده كه: امامت، با حق نيابت از پيامبر صلى اللّه عليه وآله يا به واسطه يك انسان، صورت مى پذيرد.5
فيّاض لاهيجى در شرح التجريد، هر دو تعريف ايجى و تفتازانى را آورده و پسنديده است.6 اين نشان مى دهد كه اختلاف الفاظ و تنوّع تعاريف، به هدف مشترك خدشه اى وارد نمى آورد.
بنابراين، نكته شايان توجه در موضوع مورد بحث، اين است كه علماى شيعه و سنّى در تعريف امامت، اختلافى با هم ندارند.

1 . المواقف فى علم الكلام: 395.
2 . شرح المقاصد: 5 / 232.
3 . الباب الحادى عشر: 82 .
4 . نام كامل وى شرف الدّين ابوعبداللّه مقداد بن عبداللّه بن عبداللّه بن محمّد بن حسين سيورى حلّى اسدى است. وى در زمره علما، فضلا، متكلّمان، محقّقان و اهل دقّت و نظر قرار داشت و از شاگردان شهيد اوّل شيخ محمّد بن مكّى عاملى بود. از آثار سيورى مى توان به شرح نهج المسترشدين فى أصول الدّين، كنز العرفان فى فقه القرآن، شرح مبادئ الأصول، تجويد البراعة فى شرح تجريد البلاغة و النافع يوم الحشر فى شرح الباب الحادى عشر، اشاره نمود.
سيورى در 25 جمادى الآخر سال 826 هجرى، در نجف اشرف ديده از جهان فرو بست. براى آگاهى بيشتر از شرح حال او ر.ك: أمل الآمل: 2 / 325 ، شماره 1002، طبقات أعلام الشيعة / (قرن 9 و 10): 4 / 138، الذريعة: 24 / 18، شماره 94، معجم المؤلّفين: 3 / 906، شماره 17200، الأعلام: 7 / 282.
5 . النافع يوم الحشر فى شرح الباب الحادى عشر: 44.
6 . شوارق الالهام فى شرح تجريد الكلام: 1 / 5.