آیت الله سید علی حسینی میلانی
انتشارات حقایق اسلامی، چاپ چهارم، 1390، قم
قرآن کریم، معجزه پیامبر اسلام است که پس از 1400 و اندی سال همچنان سرچشمه جوشان علم و معرفت است. وظیفه ما مسلمانان شناخت، تفکر و تعمق در آیات نورانی قرآن کریم است. اما از آنجا که اولا قرآن دارای آیات و سوره‌های فراوانی است و ثانیا به زبان عربی نازل شده و برای فارسی زبانان درک آن مشکل است؛ ثالثا آیات قرآن دارای لایه‌ها و ابعاد گوناگون و متفاوتی است و رابعا در طول سالیان تفاسیر متفاوتی از سوی افراد مختلف نگاشته شده و شبهاتی بر آن وارد آمده است؛ نیاز است اهل تدبر و متخصصان در این زمینه تحقیق و بررسی کنند و حاصل پژوهش‌های خود را در اختیار عموم مردم قرار دهند. در اثر حاضر پژوهشی در تفسیر و شأن نزول آیه مباهله صورت گرفته است.
آیات بسیاری از قرآن کریم بیان‌گر ولایت و امامت پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، یکی از این آیات، آیه مبارکه مباهله (آیه 61 سوره آل عمران) است. این آیه کریمه در شأن اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده است. در شأن نزول این آیه آمده است: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به همراه علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) به نزد مسیحیان رفت تا با آنها مباهله کند.
خداوند متعال، در روز مباهله، حقانیت نبوت پیامبر خود را برای مسیحیان آشکار کرد و جهانیان را با مقام و منزلت حضرت علی و اهل بیت (علیهم السلام) آشنا نمود. از همین رو این روز، از بزرگ‌ترین اعیاد اسلامی و سرورانگیزترین روزهای مؤمنان به شمار می‌رود و بر هر مسلمان واجب است تا آن جا که می‌تواند شکر این نعمت را به جا آورد. به همین مناسبت در این روز (روز بیست و چهارم ذی الحجه) که از روزهای شادی شیعه به شمار می‌رود، اعمال و مستحباتی چون غسل، روزه، نماز، دعا و… در کتاب‌های نگاشته شده در این باره، وارد شده است.
بزرگان اهل سنت، در کتاب‌های معتبر خود به این امر اعتراف و اذعان نموده‌اند. گرچه برخی از آنان در شبهه‌پراکنی پیرامون این فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) کوشیده‌اند. اما علمای شیعه با پیروی از ائمه (علیهم السلام) برای تبیین ولایت و امامت پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) به این آیه استدلال نموده‌اند.
کتاب پیش رو نگاهی به تفسیر این آیه مبارکه دارد و با تکیه بر روایات موجود در منابع اهل سنت به تبیین ولایت و امامت بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرداخته و در لابه‌لای بحث به سخنان بزرگان و محدثان اهل سنت استدلال و استناد می‌کند.
این پژوهش در چهار بخش سامان یافته است:
بخش یکم: آیه مباهله و شأن نزول آن؛
بخش دوم: تلاش‌های بیهوده و دروغ‌های عجیب و غریب؛
بخش سوم: دلالت آیه مباهله بر امامت؛
بخش چهارم: آیه مباهله و پاسخ به شبهات مخالفان.
در بخش اول مؤلف محترم پس از ذکر آیه، معنی و شأن نزول آن، نام 24 راوی این حدیث از بزرگان صحابه و تابعین که در منابع غیر شیعی از آنها یاد شده است را ذکر و به نمونه‌هایی از این روایات از زبان صحابه اشاره می‌کند. مفسران، متکلمان، محدثان و تاریخ نگاران بزرگ عرصه دانش‌های حدیثی، تفسیری، کلامی و تاریخی در قرون مختلف در کتاب‌های خود حدیث مباهله را ـ چه با ذکر سند و چه به دلیل مسلم انگاشتن آن بدون ذکر سند ـ به اتفاق روایت کرده‌اند. در ادامه نام 52 نفر از مشهورترین آنان در بخشی با عنوان «روایان حدیث مباهله از بزرگان تفسیر و حدیث» پیش روی خواننده قرار می‌گیرد. سپس نگاهی به متن حدیث مباهله در کتاب‌های معتبر (از جمله: به روایت ابن عساکر، احمد بن حنبل در مسند، مسلم بن حجاج در صحیح، نسائی، حاکم نیشابوری، ابن حجر عسقلانی در شرح خود به صحیح بخاری و…) انداخته شده و تأملی در نقل‌های گوناگون عالمان اهل سنت (به عنوان نمونه: از جمله: ابن شبه، حسین بن حکم حبری، طبری، سیوطی، زمخشری، حسکانی، ابن کثیر، قاری و…) شده است.
در بخش دوم همانطور که از عنوان آن مشخص است، تلاش‌هایی که برای پنهان و سانسور کردن اصل حدیث صورت گرفته است، بررسی شده‌اند. انواع سانسورها و تحریف‌هایی که صورت گرفته عبارتند از: سانسور نام حضرت علی (علیه السلام)، تحریف روایت با افزودن نام عایشه و حفصه، حذف نام حضرت علی (علیه السلام) و افزودن نام برخی از صحابه، حذف نام حضرت فاطمه (علیها السلام) و افزودن نام ابوبکر و عمر و عثمان به همراه پسرانشان و…
در بخش سوم استدلال‌های افراد مختلف (از جمله: امام رضا (علیه السلام)، سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ اربلی، شیخ بیاضی، علامه حلی و… ) بر این آیه آورده شده و در انتهای این بخش با روایات و آیات دیگر این استدلال‌ها تقویت و اثبات شده است.
در بخش چهارم شبهات وارد شده توسط افراد مختلف (ابن تیمیه، ابو حیان، قاضی ایجی، ابن روزبهان، دهلوی، آلوسی، شیخ محمد عبده و…) مطرح شده و به صورت جداگانه شبهه هر یک مورد نقد و بررسی قرار گرفته و به آن پاسخ داده شده است.
گفتنی است انتشارات حقایق اسلامی این کتاب را برای بار دوم در 192 صفحه به صورت قطع وزیری، در سال 1392 به چاپ رسانده است.
