آیت الله سید علی حسینی میلانی
انتشارات حقایق اسلامی، چاپ سوم، 1390، قم
دین اسلام در شهر مکه شکوفا شد و پس از 23 سال زحمات طاقت فرسای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و جمعی از یاران با وفایش، تمامی جزیرة العرب را فرا گرفت. ادامه این راه الهی در هجدهم ذی الحجه، در غدیر خم و به صورت علنی، از جانب خدای منان به نخستین رادمرد عالم اسلام پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) یعنی امیر مؤمنان علی (علیه السلام) سپرده شد.
علی رغم همه توطئه‌ها، حقایق اسلام محمدی توسط امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و جمعی از اصحاب و یاران با وفایش، در طول تاریخ جاری شد و در هر برهه‌ای از زمان، به نوعی جلوه نمود. آنان با بیان حقایق، دودلی‌ها، شبهه‌ها و پندارهای واهی شیاطین و دشمنان اسلام را پاسخ داده و حقیقت را برای همگان آشکار ساخته‌اند.
آیات بسیاری از قرآن کریم در شأن، برتری و جایگاه والای خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) نازل شده است. اما نزول سوره دهر در شأن آن بزرگواران، سخن از جایگاه ویژه‌ای برای آنان مطرح می‌کند. البته دانشمندان اسلامی درباره نزول این سوره در مورد اهل بیت (علیهم السلام) فراوان سخن گفته‌اند. حضرت آیت الله میلانی در این پژوهش با استفاده از روایات اهل سنت، به تحلیل و تفسیر آیاتی از سوره دهر که درباره اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده،پرداخته‌اند.
هل اتی، آیه نخستین سوره دهر یا انسان، هفتاد و ششمین سوره قرآن کریم است که چنین آغاز می‌شود: «هل اتی علی الانسان حین من الدهر لم یکن شیئاً مذکوراً»
انفاق، ایثار، سخاوت و جود امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) زبانزد خاص و عام و حتی دشمنان آنان است. آیات قرآن کریم هم ـ مانند آیه ولایت (آیه 55 سوره مائده) و نیز سوره مبارکه انسان ـ گواه انفاق، ایثار، جود و سخاوت علی(علیه السلام) و خانواده بزرگوارش هستند.
مباحث اثر حاضر در دو بخش سامان یافته است.
بخش اول: سند حدیث نزول سوره دهر و راویان آن.
بخش دوم: دلالت حدیث نزول سوره دهر.
کتاب با سرآغازی که توسط ناشر نگاشته شده و پیش گفتاری که توسط مؤلف نوشته شده، شروع می‌شود. هر دو بخش با رعایت ایجاز، اطلاعات خوبی در مورد اثر در اختیار خواننده قرار می‌دهند.
پیش از شروع بخش اول، شأن نزول سوره بررسی شده است. آیات 5 تا 22 سوره دهر، به همراه معنی آن ارائه شده، سپس شأن نزول سوره، بیماری حسنین، نذر سه روز روزه برای بهبود بیماری آنان، مراجعه بینوا و یتیم و اسیر و… به طور کامل شرح داده شده است. شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که این آیات درباره اهل بیت (علیهم السلام)، نازل شده است؛ چرا که اصل خبر – البته با تفاوت‌هایی چند در واژگان – در کتاب‌های تفسیری، حدیثی، شرح حال‌ها و مناقب وجود دارد. اما برخی دو اشکال مهم و عمده به این روایت وارد کرده‌اند:
نخست آنکه سوره دهر مکی است و پیش از ازدواج امیر مؤمنان علی (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در مدینه و همچنین چندین سال پیش از ولادت امام حسن و امام حسین (علیه السلام) نازل شده است.
دوم آنکه ترمذی و ابن جوزی این روایت را جعلی می‌دانند.
در بخش یکم، مؤلف نام 12 راوی این حدیث از بزرگان صحابه و تابعان را ذکر می‌کند و سپس نام 38 دانشمند بزرگ قرن‌های مختلف را که از راویان این حدیث بوده‌اند، به همراه نام کتبی که حدیث در آن ذکر شده است، ارائه می‌شود. در ادامه نمونه‌هایی از متن‌های حدیث با سندهای آن به روایت حضرت علی (علیه السلام)، زید بن ارقم و ابن عباس ذکر می‌شود. راویان بسیاری این حدیث را از ابن عباس نقل کرده‌اند، از جمله: حبری، ابن مردویه، واحدی، ابونعیم، حسکانی، بغوی، سبط ابن جوزی، ابن مغازلی واسطی، حموینی و ابوعبدالله گنجی.
در ادامه این بخش، نمونه‌هایی از سخنان علما درباره حدیث نزول سوره دهر، نمونه‌هایی از اشعاری که این حدیث ارجمند را به رشته نظم درآورده‌اند، سپس نکات مفیدی درباره این حدیث (مانند احتجاج مأمون به سوره دهر، اثبات وجود فضه و…) ارائه می‌شود.
در انتهای این بخش، چند نمونه از سندهای حدیث ( ازجمله: حسکانی، ابومحمد جوهری، مرزبانی، ابوالحسن علی بن محمد، حبری، حسنبن حسین، حبان بن علی، کلبی، ابوصالح و…) که نزد اهل سنت مورد اعتمادند، آورده شده است.
در بخش دوم، ابتدا به شبهه مکی بودن سوره دهر اشاره شده و با بررسی دیدگاه بیش از ده مفسر و اندیشمند در این باره، مدنی بودن سوره با استفاده از اسناد اثبات می‌شود. سپس دیدگاه‌های افرادی همچون ابن حجر عسقلانی، ترمذی، ابن جوزی و… درباره این حدیث مطرح می‌شود، و به صورت جداگانه نظرات هر کدام به بوته نقد و بررسی گذاشته می‌شود. در انتها نیز شرح حال مختصری از چند راوی این سند، مانند عبدالله حمیدی، اصبغ بن نباته و محمد بن کثیر ارائه می‌شود.
