حقیقت صحابه

حقیقت صحابه، پژوهشی در واژه «صحابه» و بررسی و نقد حدیث «أصحابي کالنجوم»
آیت الله سید علی حسینی میلانی
انتشارات الحقایق، چاپ سوم، 1390، قم
یاران مسلمان پیامبر را صحابه می نامند؛ اینان کسانی هستند که صحبت رسول خدا صلی الله علیه وآله را درک کرده و بدیشان ایمان آورده اند. اینان یکی از طرق نقل سخن و سیرۀ رسول خدا صلی الله علیه وآله به شمار می روند. از طرف دیگر به جهت مصاحبت با رسول خدا صلی الله علیه وآله، در میان مسلمانان دارای منزلت و شأن هستند؛ به طوری که برخی با انتساب سخنی به رسول خدا آنان را همچون ستارگانی هدایت گر معرفی کرده اند که پیروی از هر یک از آنان باعث هدایت، رستگاری و نجات اخروی خواهد شد (أصحابي كالنجوم بأيّهم اقتديتم اهتديتم؛ اصحاب من به سان ستارگان هستند به هر كدام اقتدا كنيد هدايت خواهيد يافت).
تاریخ و سیرۀ مسلمانان صدر اسلام تناقض رفتاری و اختلاف بسیاری بین آنان به نمایش گذارده است از همین رو برخی از دانشمندان اسلامی در صحت انتساب سخن «ستارگان هدایت» به رسول خدا تردید کرده و آن را ساختگی می دانند. کتاب حقیقت صحابه اثر آیت الله سید علی حسینی میلانی در همین راستا نگاشته شده است؛ چرا که رفتار برخی از صحابه با هدایتگری آنان سازگاری ندارد. این کتاب در یک مقدمه و سه بخش تدوین شده است:
مقدمه با تبیین معنای «صحبت» از لحاظ لغوی و اصطلاح به تعریف صحابی از دیدگاه اصوليان و محدّثان می پردازد. آنگاه موقعیت صحابه را نزد مسلمانان در سه دسته می شناساند که برخی مثل کرامیه معتقدند همه صحابى كافرند؛ و برخی همۀ صحابه را عادل می شمارند و برخی مثل شیعیان صحابه را همانند دیگر مردمان دارای صنوف مختلف می شمارند و معتقدند که بین آنان هم افرادی فاسق، عادل، کافر و … وجود دارد و صرف مصاحبت با رسول خدا – گرچه موجب شرافت است- اما برای کسی عصمت به ارمغان نمی آورد.
نویسنده محترم در بخش نخست به نقل سخنان 29 تن از پیشوایان بزرگ و حافظان اهل سنّت که حدیث «النجوم» را صحیح ندانسته و به چالش کشیده اند، پرداخته و ضمن بیان شرح حال آنان، دیدگاه های آنان را دربارۀ این حدیث ساختگی بیان کرده است. از جمله این افراد می توان به احمد بن حنبل شيبانى، ابوابراهيم مزنى، ابوبكر بزّار، ابن عدى، ابوالحسن دارقطنى، ابن حزم اندلسى، احمد بن الحسين بيهقى، ابن عبدالبرّ، على بن حسن ابن عساكر و ابن جوزى اشاره کرد.
نویسنده محترم در ادامه علمای دیگری از اهل سنت را نام برده که به صحت این حدیث اعتقادی نداشته اند و آنگاه به نقد جمله منسوب دیگری (اختلاف امتی رحمة) به رسول خدا صلی الله علیه وآله پرداخته است.
در بخش دوم سند و راویان حدیث «النجوم» را بررسی کرده و دیدگاه های پیشوایان جرح و تعدیل را دربارۀ آن ها نشان داده است.
بخش سوم به مفهوم حدیث «النجوم» اختصاص دارد و ضمن آن لغزش برخی از اصحاب را که مخل عصمت و عدالت اند بر شمرده است. ا زجمله اینکه برخی از آنان را رسول خدا سرزنش کرده؛ برخی از آنان دارای اعمال زشتی بوده اند؛ برخی از آنان دروغ گویی کرده اند و … .
و در ادامه به عنوان نمونه به جنايت خالد بن وليد، ارتکاب زنای مغیره، شراب فروشى سمرة بن جندب، بت فروشى معاويه، شراب خوارى عبدالرحمان بن عمر، توطئه عايشه و حفصه اشاره کرده است.
در پایان با اشاره به احادیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله که ستارگان را موجب امنیت و امان اهل زمین می داند و تشبیه اهل بیت به ستاره در احادیث مختلف، آنان را مصداق واقعی ستارگان هدایتگر می شناساند.