1 . مرحله پيمان الهی
اين پيمان در عالمى قبل از اين عالم بوده كه از آن به «عالم ذر» تعبير مى شود. اين پيمان از عموم فرزندان آدم بوده، آن جا كه مى فرمايد:
(وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَني آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنّا كُنّا عَنْ هذا غافِلينَ * أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَكُنّا ذُرّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ * وَكَذلِكَ نُفَصِّلُ اْلآياتِ وَلَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ)؛1
به خاطر بياوريد زمانى را كه پروردگارت از صلب فرزندان آدم ذريه آن ها را برگرفت و آن ها را بر خودشان گواه نمود (و از آن ها پرسيد) آيا من پروردگار شما نيستم؟
گفتند: آرى، گواهى مى دهيم و اين كار را خداوند به اين جهت انجام داد كه در روز قيامت نگوييد: ما از اين گواهى غافل بوديم يا بگوييد: پدران ما پيش از ما مشرك بودند و ما هم فرزندان بعد از آن ها بوديم، آيا ما را به سبب گناه افرادى كه باطل بودند، مجازات مى كنى؟ اين گونه آيات را روشن مى سازيم و شايد (با توجّه به اين آيات) به سوى حق باز گردند.
ولى در بعضى آيات به مؤمنين خطاب شده:
(يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ… وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَميثاقَهُ الَّذي واثَقَكُمْ بِهِ…)؛2
اى افراد باايمان! به عهد و پيمان خود وفا كنيد… و آن نعمت هايى را كه خدا به شما ارزانى داشت به ياد آوريد و پيمانى را كه به طور محكم بست فراموش نكنيد… .
و در بعضى آيات اِخبار از گرفتن پيمان از خصوص بعض امم آمده است:
(وَإِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ…)؛3
(و به خاطر آوريد) زمانى را كه از بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خداى يگانه را پرستش نكنيد.
و در بعضى آيات اِخبار از گرفتن پيمان از انبياى الاهى است، آن جا كه مى فرمايد:
(وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ ميثاقَ النَّبِيِّينَ)؛4
و به خاطر بياوريد هنگامى را كه خداوند از پيامبران عهد و پيمان گرفت.
گاهى كلمه «ميثاق» با كلمه «غليظ» توصيف شده است، آن جا كه مى فرمايد:
(وَإِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِيِّينَ ميثاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِنْ نُوح وَإِبْراهيمَ وَمُوسى وَعيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنا مِنْهُمْ ميثاقًا غَليظًا)؛5
(به ياد آور) هنگامى را كه از پيامبران پيمان گرفتيم و هم چنين از تو، از نوح، از ابراهيم، موسى و عيسى بن مريم و ما از آنان پيمان محكمى گرفتيم.
بنابراين، خداوند متعال نه فقط از انبيا و از اشرف انبيا پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله ميثاق و عهد گرفته، بلكه از تك تك ما نيز در روز معروف «الست» عهد و پيمان گرفته است. در اين جا پرسش هايى مطرح است كه اين عهد و ميثاق چه بوده؟ در كجا بوده؟ و چگونه بوده است؟ و آيا فرقى بين ميثاق انبيا و ديگر مردم وجود دارد؟
شكّى نيست كه اولين پيمان گرفته شده از عموم فرزندان حضرت آدم، توحيد خداى متعال است كه فرمود:
(أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَني آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ)؛6
اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد و پيمان نبستم كه از شيطان اطاعت نكنيد؛ چرا كه او براى شما دشمن آشكارى است؟
در آيه بعدى مى فرمايد:
(وَأَنِ اعْبُدُوني هذا صِراطٌ مُسْتَقيمٌ)؛7
و اين كه مرا بپرستيد و از من اطاعت كنيد كه راه راست همين است.
آيات ديگرى نيز در اين زمينه خطاب به رسول اكرم صلى اللّه عليه وآله وجود دارد. از جمله در آيه اى آمده است:
(وَلا تَدْعُ مَعَ اللّهِ إِلهًا آخَرَ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ)؛8
و هيچ معبود ديگرى را با خدا مخوان، چرا كه هيچ معبودى جز او نيست.
خداوند متعال در آيه اى ديگر چنين خطاب مى كند:
(فَلا تَدْعُ مَعَ اللّهِ إِلهًا آخَرَ فَتَكُونَ مِنَ الْمُعَذَّبينَ)؛9
(اى پيامبر!) هيچ معبود ديگرى را با خدا مخوان كه مجازات خواهى شد.
1 . سوره اعراف (7): آيه 172 ـ 174.
2 . سوره مائده (5): آيه 1 و 7.
3 . سوره بقره (2): آيه 83 .
4 . سوره آل عمران (3): آيه 81 .
5 . سوره احزاب (33): آيه 7.
6 . سوره يس (36): آيه 60.
7 . همان: آيه 61.
8 . همان: آيه 88 .
9 . سوره شعراء (26): آيه 213.