نشانه اى در گنج
وَالاْيَةُ الْمَخْزُونَةُ وَالاَْمَانَةُ الْمَحْفُوظَةُ؛
شما آيت گنجينه و امانت حفظ شده هستيد.
اين دو عبارت تقريباً از نظر معنا به هم ديگر نزديك هستند؛ ولى تفاوت دقيقى با هم دارند.
درباره كلمه «آيه» بحث شده كه از نظر مفهمومى به چه معناست؟ و از نظر اشتقاقى، از چه ماده اى مشتق شده است؟
راغب اصفهانى در مفهوم لفظ «آيه» مى گويد:
الآية هي العلامة الظاهرة وحقيقته لكلّ شيء ظاهر هو ملازم لشيء لا يظهر ظهوره. فمتى أدرك مدرك الظاهر منهما علم أنّه أدرك الآخر الّذي لم يدركه بذاته إذ كان حكمهما سواء وذلك ظاهر في المحسوسات والمعقولات، فمن علم ملازمة العلم للطريق المنهج ثمّ وجد العلم علم أنّه وجد الطريق وكذا إذا علم شيئاً مصنوعاً علم أنّه لابدّ له من صانع؛1
آيه همان علامت و نشانه ظاهرى است و حقيقت آن براى هر چيزى لازم است، اما يكى ظهور دارد و آن دومى ظهور ندارد. وقتى اين ملازم ظاهر مورد درك قرار گرفت، انسان علم پيدا مى كند كه آن ملازم ديگر به ذات خود ظاهر نيست، زيرا اين ها هر دو از نظر حكم يكى هستند… .
روشن است كه متلازمين بايستى از نظر حكم متحد باشند، نمى شود دو چيز با هم تلازم داشته باشند و حكم اين ملازم، با آن ديگرى فرق كند.
در علم اخلاق براى فهم معقولات به جهت مشكل بودنشان از محسوسات كمك مى گيرند و از طريق اين محسوس به آن معقول پى برده مى شود كه مى گويند: «ما من معقول إلاّ وله محسوس».
پس اگر كسى بداند كه حركت طبق عَلَم ها و تابلوهايى كه در جاده مى گذارند با طريقى كه انسان مى خواهد آن را طى كند ملازمه دارد، وقتى آن ها را ببيند، راه را مى يابد؛ چون مطابقه و ملازمه وجود دارد.
كوتاه سخن اين كه بين علامت كه درك آن براى ما آسان و ذو العلامه، كه براى ما يك امر مخفى است و درك آن براى ما آسان نيست، ملازمه و مطابقه است. پس اگر علامت را ديديم و به ملازمه علم داشتيم در واقع ذو العلامه را ديده ايم. معناى «آيه» همين است.
1 . مفردات غريب القرآن: 33.