حديث «من مات ولم يعرف امام زمانه…»
قال رسول الله صلّى الله عليه وآله: من مات ولم يعرف إمام زمانه، مات ميتة جاهلية;1
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هر كس بميرد در حالى كه امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلى از دنيا رفته است.
اين حديث با همين لفظ در كتاب شرح مقاصد آمده است.2 تفتازانى اين روايت را به طور ارسالِ مسلّمات از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل مى كند.
بر اساس نقل ملا على قارى در كتاب مرقاة المفاتيح، اين حديث با همين لفظ در صحيح مسلم آمده است;3 اما در چاپ هاى موجود صحيح مسلم، اين حديث با الفاظ ديگر از پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله نقل شده است. در صحيح مسلم آمده است:
من مات وليس في عنقه بيعة مات ميتة جاهلية.4
احمد بن حنبل نيز روايت را به اين صورت نقل مى كند:
من مات بغير إمام مات ميتة جاهلية.5
در برخى منابع اهل سنّت نيز روايت به صورت زير وارد شده است:
من مات وليس عليه إمام جماعة فإن موتته موتة جاهلية.6
و در برخى منابع ديگر به صورت زير آمده است:
من مات من أهل القبلة ولم يعرف إمام زمانه، مات ميتة جاهلية.7
چنان كه گفتيم اين روايت مورد اتفاق فريقين است. مرحوم صدوق رحمة الله عليه نقل مى كند:
أنّ الأرض لا تخلو من حجّة لله على خلقه إلى يوم القيامه وأنّ من مات ولم يعرف إمام زمانه مات ميتة جاهلية;8
زمين تا روز قيامت از حجت خدا بر خلق خالى نمى شود و هر كس بميرد در حالى كه امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهليت مرده است.
مرحوم كلينى روايت ديگرى از فضيل بن يسار نقل مى كند كه گفت:
ابتدأنا أبوعبدالله عليه السلام يوماً وقال: قال رسول الله صلّى الله عليه وآله: من مات وليس عليه إمام فميتته ميتة جاهليّة. فقلت: قال ذلك رسول الله صلّى الله عليه وآله؟
فقال: إي والله قد قال، قلت: فكلّ من مات وليس له إمام فميتته ميتة جاهلية؟ قال نعم;9
روزى امام صادق عليه السلام سخن آغاز كرد و فرمود: رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: هر كس بميرد در حالى كه امامى براى او نيست، مرگش، مرگ جاهليت است. عرض كردم: رسول خدا صلى الله عليه وآله چنين فرموده است؟ فرمود: آرى، به خدا سوگند ]ايشان [چنين فرموده است. عرض كردم: هركس بميرد در حالى كه امام ندارد مرگش، مرگ جاهلى است؟
فرمود: آرى.
در اين حديث، امام صادق عليه السلام در مقابل سؤال راوى قسم ياد مى كند و تاكيد مى فرمايد كه اين حديث قطعاً از رسول خدا صلى الله عليه وآله صادر شده است.
در روايت ديگرى حارث بن مغيره از امام صادق عليه السلام در مورد صحت استناد اين حديث به پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله سؤال مى كند و پس از تاييد امام عليه السلام عرض مى كند:
جاهلية جهلاء أو جاهلية لا يعرف إمامه؟ قال: جاهلية كفر ونفاق وضلال;10
]منظور از جاهليت[ جاهليت نادانى است، يا جاهليت به معناى عدم شناخت امام؟ ]امام صادق عليه السلام[ فرمود: ]مراد[ جاهليت ]به معناى[ كفر، نفاق و گمراهى است.
روشن است كه بر اساس همين روايت كه فريقين در مورد صدور آن از رسول خدا صلى الله عليه وآله اتفاق نظر دارند، مى توان به اصول دين بودن امامت حكم كرد.
1 . شرح العقائد النسفيّة: 232.
2 . شرح المقاصد في علم الكلام: 2 / 275.
3 . مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح: 4 / 123، كتاب الإمارة والقضاء.
4 . صحيح مسلم: 6 / 22.
5 . مسند احمد بن حنبل: 4 / 96.
6 . المستدرك على الصحيحين: 1 / 77 و 117; كنز العمّال: 1 / 207، شماره 1035.
7 . شرح العقائد النسفيّة: 232.
8 . كمال الدين: 409.
9 . الكافي: 1 / 376، حديث 1.
10 . همان: 1 / 377، حديث 3.