ابن تيميّه و شبهه در آيه مودّت
صحّت حديث هايى كه پيرامون نزول آيه مباركه مودّت درباره اهل بيت عليهم السلام بود، ثابت شد; حتى احاديثى كه سندهاى آن ها را زير سؤال برده بودند. از اين رو بعد از سقوط ادله اى كه دست آويز آن ها بود، همه شبهه هايى كه پيرامون اين آيه مطرح كرده اند، رد مى شود.
با اين حال ما برخى از ديدگاه هاى اهل سنّت را در اين زمينه مى آوريم و با دليل ها و شاهدهاى محكم و استوار از آن ها پاسخ مى دهيم;
(… لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَة وَيَحْيى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَة);1
… تا كسى كه بايد هلاك شود، با دليلى روشن، هلاك گردد و كسى كه بايد زنده شود با دليلى واضح، زنده بماند.
به نظر مى رسد متعصب ترين اهل سنّت در مخالفت با اين آيه، ابن تيميّه است. از اين رو ما ديدگاه او را پيش از همه مطرح مى نماييم. وى در كتاب منهاج السنّه چنين مى نويسد:
در صحيح بخارى از سعيد بن جبير اين گونه آمده است: از ابن عباس درباره آيه مودّت سؤال شد كه منظور از مودّت قربى و نزديكان، چه كسانى هستند؟
من گفتم: منظور اين است كه نزديكان محمّد صلى اللّه عليه وآله را دوست داشته باشيد.
ابن عباس گفت: در پاسخ شتاب كردى! به راستى تيره اى از قريش نبود مگر اين كه براى رسول خدا صلى اللّه عليه وآله در آن ها پيوند خويشاوندى بود كه آن حضرت فرمودند: «مگر اين كه در خويشاوندى ميان من و خودتان به من مهرورزى نماييد».2
ابن تيميّه پس از نقل اين حديث مى نويسد: ابن عباس از بزرگان اهل بيت و داناترين آن ها به تفسير قرآن بوده است و اين تفسير نيز از او درباره اين آيه شريفه ثابت شده است.
دليل بر اين مطلب، اين است كه ابن عباس نگفت: «إلاّ المودة لذوى القربى»; بلكه گفت: «إلاّ المودّة في القربى»; مگر نمى دانى آن گاه كه خداوند متعال سخن از خويشاوندان پيامبر خدا به ميان مى آورد مى فرمايد:
(وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْء فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبى).3
در اين باره گفته نمى شود: «إلاّ المودّة في ذوى القربى»; بلكه گفته مى شود: «المودّة لذوى القربى»; بنابراين، چگونه مى شود كه خداوند متعال فرموده است: «إلاّ المودّة في القربى».
توضيح اين سخن اين است كه اساساً پيامبر اكرم صلى اللّه عليه وآله اجر و پاداشى از مردم نمى خواهد; چرا كه پاداش او به عهده خداست و آن چه به عهده مسلمانان است موالات و دوستى اهل بيت است; ولى اين دوستى با دليل هاى ديگرى جز اين آيه، ثابت مى شود و موالات ما به اهل بيت عليهم السلام چيزى از پاداش پيامبر را در بر نمى گيرد.
از طرفى اين آيه، از آيات مكّى است و در آن موقع، على با فاطمه ازدواج نكرده بود و هنوز وى، فرزندى نداشت.4
ابن تيميّه در جايى ديگر مى نويسد:
اين كه گفته مى شود آيه مودّت درباره اهل بيت نازل شده، دروغ آشكارى است; زيرا اين آيه، در سوره شورا آمده و بدون ترديد سوره شورا مكّى است و پيش از ازدواج على با فاطمه نازل شده است… ما پيش تر درباره اين آيه سخن گفتيم كه منظور از اين آيه، همان است كه ابن عباس توضيح داده است… . اين روايت را بخارى و ديگران نيز نقل كرده اند.
از طرفى، گروهى از نگارندگان سنّى و شيعه از ياران احمد بن حنبل و ديگران حديثى را از پيامبر صلى اللّه عليه وآله اين گونه نقل كرده اند:
هنگامى كه اين آيه نازل شد، مردم گفتند: اى رسول خدا! اينان چه كسانى هستند؟
پيامبر فرمود:
علي وفاطمة وابناهما;
على، فاطمه، و دو فرزند آن ها.
اين حديث به اتّفاقِ نظر اهل معرفت دروغ است!5
ابن تيميّه در جاى جاى كتاب منهاج السنّه تكرار مى كند كه اين حديث دروغ است و اين آيه در سوره شورا آمده، كه اين سوره مكّى است و على در مدينه با فاطمه ازدواج كرده است و آن تفسيرى كه در صحيح بخارى و مسلم آمده با اين حديث تناقض دارد.
آن گاه مى نويسد: از ابن عباس درباره آيه مودّت پرسيدند… و پس از پاسخ ابن عباس مى نويسد: خداوند نفرمود: «إلاّ المودّة للقربى» و نفرمود: «المودّة لذوى القربى» آن سان كه در آيه خمس فرموده است و از طرفى، پيامبر اجر و پاداشى براى تبليغ رسالت پروردگار خويش از مردم نخواست; بلكه اجر و پاداش او به عهده خداوند بود. از سوى ديگر، واژه «القربى» با الف و لام تعريف آمده. پس بايد مراد از «قربى» نزد مخاطبان معلوم باشد.
ابن تيميّه مى افزايد: ما پيش تر گفتيم هنگامى كه اين آيه نازل شد، نه حسن و نه حسين آفريده شده بودند و نه على با فاطمه ازدواج كرده بود; بنابراين، قربى و خويشاوندان مورد خطاب و شناخته شده پيامبر نمى تواند اينان باشند; بر خلاف قربى و خويشاوندانى كه پيش روى پيامبر بودند و نزد مردم شناخته شده و معلوم بودند.6
1 . سوره اسراء: آيه 42.
2 . ر.ك: صفحه 26 و 27 از همين كتاب.
3 . سوره انفال: آيه 41.
4 . منهاج السنّه: 4 / 25 ـ 27.
5 . همان: 4 / 562 و 563.
6 . همان: 7 / 95 ـ 103.